فوق العاده حیرت انگیز در جهان خلقت است. از زمین گرفته تا آسمان، از ستارگان و خورشیدها و منظومههای شمسی گرفته تا ذرّات و منظومههای اتمی، از جماد گرفته تا نبات و حیوان و انسان، همه دارای یک سلسله نظامات و تشکیلات میباشند.

وضع قرار گرفتن اجزاء جهان در فاصلههای دور و نزدیک نسبت به یکدیگر و وضع «ساخت و کار» و مکانیزم آنها و نیز «سازواره» و تشکل و ارگانیسم درونی آنها نشان میدهد که به خود واگذاشته نیستند، تدبیر و حکمت و قوّه شاعری آنها را تحت تسخیر و اراده و اختیار خود سازمان داده است. اگر چنین قوّه و قدرت قاهر و مسلّط و مرید و شاعری نبود طبعا هیچ گونه انتظامی میان اجزاء کوچک یا بزرگ جهان نبود.

بشر تنها خلقت بدنی خود را که در نظر گیرد آن را به صورت یک ساختمان فوق العاده مجهّز میبیند که هر جزء و هر عضو و هر ذرّه آن روی حساب، کار گذاشته شده است. هیچ چیز به غلط در جایی گذاشته نشده است. لازمه نبودن شعور در قوّه فاعلی، عدم انتظام و وجود غلطهای بی منتهاست ولی میبینیم که درست بر عکس است، هر چیزی در جای خود با توجّه به قاعده و اثرش قرار گرفته است.

تمثیل

فرض کنید کارگر چاپخانهای در مقابل یک سلسله حروف الفبا به صورتهای مختلف، یعنی حروف اوّل و وسط و آخر و مفرد، قرار گرفته است. این کارگر اگر حروف را طوری بچیند که معنی و مفهوم و مقصودی از آنها فهمیده شود به طوری که وقتی که بر نتیجه کارش نظر کنیم ببینیم که یک صفحه مطالب با معنی چیده است، قهراً حکم میکنیم که این کارگر با سواد است، ممکن نیست که این کارگر، بیسواد و حروف نشناس باشد و دستش را بدون هیچ گونه عمد و قصد و توجّه به نتیجهای به سوی حروف دراز کند و به طور تصادف آن حروف با چنان نظمی به دست او بیاید که نتیجهاش یک کتاب نظیر گلستان سعدی باشد.

و همچنین است کارگری که ساختمان میسازد مطابق با اصول کامل مهندسی.

خود این اثر طبعا حکایت میکند که این کارگر آگاهانه چنین کاری را انجام میدهد.

امکان ندارد او نداند و نفهمد که چه میکند و معذلک کاری چنین دانسته و فهمیده به وجود آید.