«حادث» و «متغیر» و «مربوب و مسخرّ» ند، به حکم بدیهی عقل متوجه میشود که نیرو یا نیروهایی هست که این اشیاء را میبرد و میآورد، میراند و جلو میبرد، تحت تسلّط و قدرت خویش دارد. در این نظر میخواهد برخی حوادث را با برخی دیگر توجیه کند؛ یعنی برخی را پدید آورنده، راننده، جلو برنده، مسلّط و مدبّر و مربّی بعضی دیگر فرض میکند؛ ولی تدریجا متوجه میشود که هر چه در جهان است چنین است، هر چیزی که او را پدید آورنده و راننده و مدبّر و مربّی چیز دیگر فرض میکند، میبیند او نیز به نوبه خود «پدیدار» و «رانده شده» و «مربوب» است. در این وقت است که تمام جهان را با همه اجزاء و همه روابطی که میان آنها هست یک واحد پدیدار و یک واحد مربوب میبیند و اینجاست که متوجه میشود که دست قدرت یگانهای هست که ربّ العالمین و پدید آورنده همه پدیدههاست.

قرآن کریم داستان ابراهیم را در آغاز رشد عقلی وی، برای افاده همین منظور بیان کرده است آنجا که میفرماید:

و کذلک نری ابراهیم ملکوت السّموات و الارض و لیکون من الموقنین* فلمّا جنّ علیه اللّیل رأی کوکبا، قال هذا ربّی، فلمّا افل قال لا احبّ الافلین* فلمّا را القمر بازغا قال هذا ربّی، فلمّا افل قال لئن لم یهدنی ربّی لاکوننّ من القوم الضّالّین* فلمّا را الشّمس بازغة قال هذا ربّی، هذا اکبر، فلمّا افلت قال یا قوم انّی بریء ممّا تشرکون* انّی وجّهت وجهی للّذی فطر السّموات و الارض حنیفا و ما انا من المشرکین [1].

ب. یکی از مسائل فوق العاده قابل توجّه برای بشر، وجود نظامات و تشکیلات