مفهوم کلمه «ماوراء الطبیعه» مساوی است با کلمه «مجرّدات» یعنی حقایقی که در ماوراء الطبیعه و بعد از طبیعت (و یا به قول ابن سینا «قبل از طبیعت») قرار گرفتهاند.

حکمای اسلامی به تبعیت از همین غلط، نام فلسفه اولی را به طور کلّی «علم الهی» و یا «الهیات» خواندند، امّا از سوی دیگر مشاهده کردند که فقط بخش مختصری از این علم درباره ذات، صفات و افعال الهی است و الهیات واقعی تنها همین بخش است؛ از این رو این بخش را که جزئی از قسمتی بود که قبلًا آن را «الهیات» خوانده و ترجمه کرده بودند «الهیات» نامیدند و طبعا این کلمه دو اصطلاح پیدا کرد:

1. اصطلاح خاص، که در آن، کلمه «الهیات» به معنی حقیقی خود استعمال شده است.

2. اصطلاح عام، که هیچ وجه معقولی نداشته جز پیروی از یک ترجمه غلط تاریخی.

این، خلاصه نظر کسانی بود که نامیدن فلسفه اولی را به «الهیات» صرفا ناشی از یک غلط میدانند. اکنون بدون این که منکر آن غلط تاریخی در دوره بعد از ارسطو و قبل از اسلام بشویم، در اینجا همین قدر میگوییم که حکمای اسلامی در اینجا وجه دیگری ذکر میکنند و نامیدن این علم به نام «الهیات» از نظر آنان نه یک تبعیت کورکورانه از ترجمههای غلط است و نه از باب تسمیه کل به اسم جزء است.

این حکما همچنانکه در کلمات بزرگانشان از قبیل بوعلی و ملّاصدرا مذکور است، در مقام تقسیم حکمت نظری به سه قسم: الهی، ریاضی و طبیعی، چنین گفتهاند:

حکمت نظری یا بحث میکند از اموری که به حسب مفهوم و مصداق، یعنی هم به حسب خارج و هم به حسب ذهن، و به تعبیر دیگر هم به حسب واقع و هم به حسب حد، و به عبارت دیگر هم به حسب وجود و هم به حسب ماهیت (مفهوم)، مشروط و نیازمند به مادّه است؛ یا به حسب مصداق و وجود و واقعیت نیازمند به ماده است ولی به حسب مفهوم و ذهن و حد بینیاز از ماده است؛ و یا آن که هم به حسب مصداق و هم به حسب مفهوم مستغنی و بینیاز و غیر مشروط به ماده است.

امّا قسم چهارم که شیء به حسب مفهوم و ذهن، مشروط و نیازمند به ماده است و