غایت قوّهای که در عضله است (قوّه عامله)

مانند طبایع جمادیه همواره حاصل است

(هیچگاه فاعل از غایت خود تخلّف ندارد).

قوّه شوقیه اگر غایت خود را نیابد (به آن نرسد)

فعل وی نسبت به خودش «باطل» شمرده میشود.

صاحب دو غایت (چیزی که دارای دو غایت است،

یعنی هر یک از شوقیه و عامله غایت جداگانه دارند و

هر دو هم حاصل است) که مبدأ بعید وی تنها تخیل باشد

نه فکر، پس [آن] «عبث» است اگر

غایت هر دو نهایت حرکت (ماالیه الحرکة) باشد

و اگر نه (یعنی غایت شوقیه و عامله یکی نباشد)

پس یا تخیل به تنهایی مبدأ است یا اینکه طبع

یا مزاج یا خلق هم دخالت دارد. پس اگر

با خلق باشد (یعنی آن چیزی که همراه اوست و

در کار او دخیل است خلق است) آن فعل «عادی»

نامیده میشود، و در قسم اوّل (یعنی اگر تخیل

تنها باشد) آن فعل «مجازف» (گزاف) نامیده میشود.

امثال بازی کردن با ریش «عادی» شمرده میشود، و باقی (یعنی اگر آنچه با تخیل همراه است