هدف و منظوری یک امر دفعی الوجود و آنی الوجود را- از قبیل تماس و ملاقات دو شیء- به وجود آوریم و مثلًا بین دو کره به منظور خاصّی ملاقات یا محاذات ایجاد کنیم. پس فرق است بین غایت به معنی اوّل و بین غایت به معنی دوم. ولی این نکته نیز ناگفته نماند که دو امر منفصل و جدا از هم که بین آنها رابطه خاصّ مقدّمه و ذی المقدّمه نباشد و یکی بالذّات منتقل شونده به دیگری نباشد، نمیتوان به صرف اینکه فرض شود که منظور فاعل از ایجاد یکی از آنها دیگری بوده است یکی را غایت دیگری بدانیم، بالاخره باید حرکتی باشد و تدرّج و انتهایی باشد ولو اینکه این حرکت در نفس فاعل باشد.

مقدّمه دوم

در وجود انسان قوای مختلفی وجود دارد امّا اینکه عدد این قوا چقدر است و با چه مقیاسی میتوان اینها را شماره کرد بحث مفصّلی در مباحث «نفس» در این زمینه هست و شاید از همه مفصّلتر در میان قدما بحثی است که در اوایل سفر نفس اسفار ایراد شده است. علمای معرفة النفس جدید نیز در مقام شمردن قوای وجود انسان بر آمدهاند.

قدما در مقام دسته بندی قوای وجود انسان گفتهاند قوای وجود انسان از نظر کلّی سه دسته است: قوای عامله، قوای شوقیه، قوای مدرکه.

قوای عامله عبارت است از نیروهایی که در عضلات بدن پخش شده است که مبدأ حرکاتی در بدن میگردد. مثلًا بازو حرکت میکند، انگشتان هر یک جدا جدا حرکت میکنند، پاها حرکت میکنند، فک پایین حرکت میکند، سر روی گردن حرکت میکند، پلکها حرکت میکنند، قلب و کبد و کلیه و روده و معده همه حرکاتی دارند. همه این حرکات در اثر قوایی است که به وسیله اعصابی که «اعصاب حرکت» نامیده میشوند در عضلات گذاشته شده است. این قوا که مبدأ حرکاتی در اعضای بدن میباشند «قوای عامله» نامیده میشوند.

این نکته نیز ناگفته نماند که قوای طبیعی که منشأ حرکات عضوی میگردند بعضی از آنها تحت فرمان اراده میباشند و بعضی نمیباشند. مثلًا حرکات دست و پا و انگشتان تحت فرمان اراده هستند، امّا حرکات قلب و معده و روده و امثال اینها تحت