است به معنی «مالاجله الحرکة» نیز صادق است.

اکنون در مورد اینکه «چگونه ممکن است فاعلیت مجرّدات و مخصوصا ذات باری تعالی «برای» غایت و هدفی باشد؟» پاسخ این است که: اولًا، باید بدانیم که غایت گاهی به فعل و معلول نسبت داده میشود و گاهی به فاعل و علّت؛ یعنی گاهی گفته میشود: «این معلول برای چه غایتی است؟» و گاهی گفته میشود: «این فاعل چه غایتی دارد؟».

ثانیاً، بحث حکما درباره غایت فعل به این نحو است که چه رابطه ذاتی میان معلولات و غایات مترتّبه بر آنها هست؟ حکما هرگز نظر به رابطه شبه قرار دادی که در میان مصنوعات بشری و هدفهایی که منظور از آنهاست [وجود دارد] ندارند.

ثالثاً، غایت دارای دو معنی است: یکی «ماالیه الحرکة» و دیگری «مالاجله الحرکة».

پس از این مقدّمات میگوییم: اگر فاعلی مانند انسان که موجودی بالقوّه و مستکمل است (به سوی کمال روان است) فعلی را انجام دهد (مثلًا با دست خود آبی برای نوشیدن بردارد)، در اینجا هم فعل غایت دارد و هم فاعل و در هر دو مورد، هم «ما الیه الحرکة» صادق است و هم «مالاجله الحرکة».

امّا غایت به معنی «ما الیه الحرکة» در فعل صادق است زیرا هر حرکتی خود به خود جهتی و سویی دارد که متحرّک از قوّه به فعل میرسد و به عبارت دیگر حرکت، سیر از جهت بالقوّه به جهت بالفعل است. و امّا غایت به معنی «ما الیه الحرکة» در فاعل صادق است زیرا فاعل میخواهد به این وسیله نقص خود را بر طرف نموده و به سوی کمال سیرابی حرکت کند.

همچنین غایت به معنی «مالاجله الحرکة» در فعل صادق است برای اینکه واقعا این فعل برای سیراب شدن به وجود آمده است. و امّا غایت به معنی «مالاجله الحرکة» در فاعل صادق است برای اینکه این فاعل این فعل را واقعا «برای» سیراب شدن به وجود آورده است.

رابعاً، ممکن است احیانا ما الیه الحرکة و مالاجله الحرکة هر دو در یک چیز متمرکز و متّحد شوند؛ یعنی همان چیزی که حرکت به سوی اوست فاعل نیز به خاطر