این نظریه حکما مبتنی بر اصل کلّیتری است و آن اینکه هیچ پدیدهای بدون عامل مؤثّر یعنی بدون علّت نمیتواند وجود پیدا کند. از طرف دیگر حرکت نیز به نوبه خود یک پدیده است، پس بدون عامل مؤثر و محرّک نیست.

اصل دیگری که مبنای این نظریه است این است که به عقیده حکما هیچ جسمی در دنیا نمیتواند وجود داشته باشد که در ذات خود تمایل به نوعی از حرکت نداشته باشد، و به عبارت دیگر هیچ جسمی نمیتواند وجود داشته باشد که در آن، قوّهای که آن قوّه او را به سویی براند وجود نداشته باشد. نام آن تمایل یا قوّه را «طبع» یا «طبیعت» میگذارند، و چون به عقیده حکما هر قوّهای در هر جسمی او را به صورت نوعی خاص در میآورد که احیانا آن را «صورت نوعیه» مینامند، علیهذا جسم مطلق، یعنی جسمی که فقط جسم باشد و تحت نوع خاص در نیاید، وجود ندارد [1].

حرکت قسری از آن جهت «قسری» نامیده میشود که «قسر» به معنی جبر و منع است و چون ضربه و نیروی خارجی وارد بر یک جسم سبب میشود که طبع اوّلی آن جسم از فعّالیت خویش ممنوع شود و بر خلاف جهت اصلی خود فعّالیت کند، از این جهت این گونه حرکات، «قسری» نامیده میشود [2].

مثلًا اگر سنگی را در دست داشته باشیم، همینکه او را رها کنیم و دست خود را از آن برداریم او بالطبع به طرف پایین حرکت خواهد کرد؛ یعنی همین رها کردن ما برای حرکت سنگ به طرف پایین کافی است و احتیاج ندارد که ما یک ضربه و نیرویی بر آن وارد کنیم تا به سمت پایین حرکت کند. امّا اگر بخواهیم این سنگ به طرف بالا حرکت کند به ضربه و نیرویی احتیاج دارد که بر آن وارد شود و او را به سمت بالا به حرکت درآورد.

به عقیده حکما حرکت سنگ از بالا به پایین که به مقتضای طبع خود سنگ انجام میگیرد و موافق طبع اوّلی جسم است، حرکت طبعی است، امّا حرکت از پایین

الف. جسم مطلق، یعنی جسم خالی از مبدأ میل مستقیم یا قوّه یا طبیعت، وجود ندارد.

ب. فاعل مباشر و بلا واسطه هر حرکتی، اعمّ از ارادی و طبیعی و اعمّ از طبعی و قسری، خود طبیعت است.