پاسخ اشکال و مناقشه

جواب این مناقشه این است که آنچه ما گفتیم طبق تعریفی بود که حاجی سبزواری و دیگران از «مادّه» کردهاند و مادّه را عبارت از حامل استعداد شیء دانستهاند [1].

اگر «مادّه» را به عنوان «حامل استعداد» تعریف کنیم (خواه حامل استعداد مرکب و خواه حامل استعداد صورت) چنین مادّهای همواره تقدّم زمانی دارد بر آن چیزی که این مادّه، مادّه او به شمار میرود؛ و با قیاس به این تعریف مادّه، صورت عبارت است از مناط فعلیت مرکب (یا مناط فعلیت مادّه). بنابراین تعریف، مادّه یک شیء و صورت آن هیچگاه در یک زمان با هم جمع نمیشوند و بر فرض که جسم را مرکب از مادّه و صورت بدانیم جسم از صورت خودش و مادّه خودش (طبق این تعریف) ترکیب نشده است، بلکه از صورت خودش و مادّهای که مادّه صورت بعدی است ترکیب شده است و این مادّه و صورتی که ترکیب کننده حقیقت جسم هستند و علّت مادّی و علّت صوری شمرده میشوند، نسبت به یکدیگر مادّه و صورت (طبق این تعریف) نیستند. پس آنچه گفته میشود که مادّه و صورت نسبت به یکدیگر مادّه و صورتاند و نسبت به جسم علّت مادّی و صوری میباشند، با این تعریف سازگار نیست.

بلی، از سخنان صدرالمتألّهین و بوعلی استفاده میشود که «مادّه» در اصطلاح حکما دو نوع تعریف دارد و در هر موردی معنی و مفهوم مخصوصی از آن منظور شده است. گاهی به معنی «حامل استعداد شیء» تعریف شده است که منطبق است بر مادّه سابقه شیء، و گاهی بر «محلّ صورت» یعنی آن چیزی که صورت در حال حاضر لباس او و تعین او شمرده میشود اطلاق شده است [2]. این دو اصطلاح، منشأ اشتباهات زیادی شده و میشود. حاجی سبزواری در عین اینکه مادّه را به عنوان «حامل