شدن دارند و یا (مثلًا) خود ماشین برای حرکت در جادّه و هواپیما برای پرواز در هوا و کشتی برای سیر در دریا و موشک برای حرکت در ماوراء جوّ دارد، و استعداد هر کدام مخصوص خود اوست.

طرفداران نظریه «مکانیسم» [1] و کسانی که گفتهاند: «مادّه و حرکت را به ما بدهید، جهان را میسازیم» دارای این طرز فکر بودهاند.

ب. در اصطلاح حکما گاهی به جای کلمه «استعداد»، کلمه «قوّه» آورده میشود، که البتّه باید توجّه داشت که کلمه «قوّه» که در این مورد به معنی «استعداد» به کار میرود با قوّه به معنی «نیرو» که آن نیز مصطلح فلاسفه است و در علوم طبیعی به کار برده میشود متفاوت است و اشتراک آنها فقط در لفظ است.

فرق میان «قوّه»- آنجا که به معنی استعداد به کار میرود- با خود «استعداد» این است که استعداد عبارت است از قوّه قریب به فعلیت، ولی قوّه اعمّ است از قریب و بعید. لهذا میگوییم در دانه گندم استعداد جو شدن نیست، یعنی قوّه قریب به فعلیت نیست، و حال آنکه قوّه بعید هست، یعنی ممکن است دانه گندم مراحلی را طی کند تا بالاخره مثلًا تبدیل به خاک شود و آنگاه خاک در شرایط مخصوص به دانه جو تبدیل گردد.

ج. معلوم شد که منظور حکما از استعداد «شدن» این است که حالتی داخلی و درونی در شیء وجود دارد که به موجب آن حالت، آن شیء به سوی فعلیت و کمال میشتابد؛ یعنی این «قوّه» در مقابل «فعلیت» است که نسبت آنها (یعنی قوّه و فعلیت) به یکدیگر نسبت نقص و کمال است و لهذا این گونه استعدادها را میتوانیم «آمادگی برای تکامل» بخوانیم. و امّا نوعی امکان دیگر که امکان انهدام و از بین رفتن است، مانند امکان متلاشی شدن و آرد شدن گندم و امکان فاسد شدن تخم مرغ در هوای گرم، از محلّ بحث خارج است. در جهان دو جریان وجود دارد که از آنها به «حیات و موت» یا «آباد شدن و خراب شدن» یا «دوختن و دریدن» و امثال اینها میتوانیم تعبیر کنیم. از طرفی اشیاء به موجب استعداد و میل ذاتی به سوی نظم و ساخته شدن و نو شدن و تکامل پیش میروند و از طرف دیگر در تضادّ و تصادم عوامل طبیعی و تأثیر پذیری عوامل مختلف از یکدیگر، ویرانی و فنا و نیستی رخ میدهد. امّا منظور حکما از