غرر چهارم : مباحث مربوط به امکان

عروض امکان هر ممکن، عروض تحلیلی است، و او با

وجوب غیری و امتناع غیری اجتماع پیدا میکند.

شرح: در هر یک از دو مصراع این بیت یک مطلب گفته شده است. در مصراع اوّل میگوید: امکان در ظرف عقل بر ممکن عارض میگردد نه در ظرف خارج، و در مصراع دوم میگوید: امکان ذاتی با وجوب غیری و امتناع غیری منافات ندارد بلکه همیشه توأم با یکی از آنهاست.

امّا توضیح مصراع اوّل: قبلًا در مباحث «معقولات ثانیه» فرق «عروض» و «اتّصاف» گفته شده است. بعضی از معانی و مفاهیم در عین این که صفت اشیاء خارجیهاند و اشیاء در خارج به آنها متّصف میگردند ولی آنها در خارج بر موصوفات خود عارض نمیشوند، اگر در خارج عارض بشوند اوّلا لازم میآید که وجودی علاوه بر موصوف و معروض خود داشته باشند و ثانیا لازم میآید که موصوفات آنها در مرحله بعد از وجود خود، آن صفات را داشته باشند و هیچکدام از اینها ممکن نیست.

مثلًا میگوییم: «زید ممکن الوجود است». اگر «امکان» در خارج عارض «زید»