وجود این سه چیز (وجوب، امکان، امتناع) در ظرف ذهن است نه در ظرف خارج؛ و عقل با انتزاع، آنها را از معانی دیگر (که مستقیما از طریق حواسّ ظاهری و یا از طریق دیگر وارد ذهن شدهاند) تحصیل میکند. دلیل بر واقعیت خارجی نداشتن اینها دو چیز است:

1. اینها حتّی درباره موضوعات معدومه نیز صدق میکنند؛ یعنی ممکن است موصوفات اینها معدوم باشد. بدیهی است که اگر موصوف معدوم شد صفت به طریق اولی معدوم است؛ مثل اینکه میگوییم: «انسان دو سر ممکن است» یا: «شریک الباری ممتنع است» با اینکه انسان دو سر در خارج وجود ندارد و همچنین شریک الباری در خارج وجود ندارد. اساساً اگر چیزی وجود داشته باشد ممتنع نخواهد بود.

2. این امور اگر در خارج وجود داشته باشند تسلسل لازم میآید، زیرا اگر وجود داشته باشند آنها نیز مانند همه اشیاء دیگر «پدیدهای» از پدیدهها خواهند بود یعنی یک شیء وجوددار خواهند بود، به عبارت دیگر ماهیتی خواهند داشت و وجودی، و در این

در عین حال بنابر اصالت وجود نیز- چنانکه اشاره شد- تفاوت دو نوع مفهومی که سابقا یکی از آنها «حقیقی» و دیگری «اعتباری» شناخته میشد محرز و مسلّم است.

بنابر این میتوان چنین گفت که اگر معانی و مفاهیم را عموما یک طرف قرار دهیم و حقیقت وجود را طرف دیگر، تمام معانی و مفاهیم اعتباری هستند، ولی اگر خود معانی و مفاهیم را با یکدیگر مقایسه کنیم تفاوتی میان آنها هست که بعضی نسبت به بعضی دیگر «حقیقی» به شمار میروند.

و اگر اصطلاح را عوض کنیم، در مورد اوّل، «اصیل» و «اعتباری» را در برابر هم قرار دهیم و در مورد دوم، «حقیقی» و «انتزاعی» را در برابر هم قرار دهیم، شاید مطلب روشنتر و رساتر مفهوم گردد.