به جعل تألیفی گفته است، در اینجا خلطی در بیان جعل تألیفی به معنایی که در ابتدای بحث گفته شده و جعل ترکیبی به معنایی که در جدول این کتاب و مقدّمه جدول کتاب بیان شده است وجود دارد. آنچه در این جدول به عنوان «جعل مرکب» نام برده شده منحصر است به جعل ذاتی از برای ذات یعنی جعل الوجود وجوداً و جعل الانسان انساناً (مثلًا) و جعل النسبة نسبةً و حال آنکه جعل تألیفی که در اینجا به نام «جعل مرکب» نامیده شده [1] اعمّ است از جعل ذاتی برای ذات و غیر آن، مثل جعل عرضی مفارق برای ذات؛ بنابراین صورت جدول فرق میکند و مثلًا بنا بر اصالت وجود در جعل، جعل بالذات منحصر به جعل الوجود بسیطاً نیست بلکه در مورد عرضیهای مفارق نیز که جعل الوجود مرکبات است جعل بالذات است.

مگر آنکه آن احتمال که گفتیم تقویت شود و گفته شود که در اینجا، هم «جعل بسیط» و هم «جعل مرکب» اصطلاح خاصّ است، معنای جعل مرکب همان است که گفته شد و معنای جعل بسیط نقطه مقابل جعل مرکب است و حتّی جعل وجود رابط در مورد عرضی مفارق به دو نحو متصوّر است: یکی به نحو بسیط یعنی جعل وجود رابط و یکی به نحو ترکیب یعنی جعل وجود رابط وجود رابط؛ و البته اگر در مقام توجیه، چنین اصطلاحی را پیشنهاد کنیم مانعی ندارد و اشکال رفع خواهد شد ولی بی نهایت خلاف ظاهر مجموع عبارتهای منظومه است و حق این بود که تصریح بشود که مقصود از «جعل بسیط» در اینجا معنای خاصّی است و مقصود از «جعل ترکیبی» هم جعل تألیفی نیست. در عین حال باید رجوع شود به کتب مفصّله در این باب.

به طور خلاصه مبحث «جعل» را میتوان اینطور طرح و بیان کرد: آیا جعل به وجود تعلّق میگیرد و یا به ماهیت و یا به نسبت میان آندو؟ پس در اینجا باید اوّلا معنای «وجود» و «ماهیت» را بدانیم و سپس معنای «جعل» را درک کنیم تا بفهمیم معنای تعلّق