است، پس در واقع چیزی نیست که بحث از مجعولیت یا لا مجعولیت آن بشود. اینکه میگوییم «قابل جعل نیست» در حقیقت این معنی را میدهد که او واقعیتی ندارد، و امّا در اموری که میگوییم قابل جعل تألیفی است یعنی عرضی مفارق است، آن عرضی واقعیتی ماوراء واقعیت مجعول له دارد و لهذا هر جا که چیزی برای چیز دیگر ثابت میشود [و] در واقع و نفس الامر آن چیز واقعیتی از خود دارد، احتیاج به جعل نیز دارد، ولی در مواردی که واقعیتی از خود ندارد مجعولیت نیز وجود ندارد. در اینجا سؤالی هست و آن اینکه در بعضی موارد در عین اینکه لزوم هست، مجعولیت و معلولیت نیز هست؛ مثلًا هر معلولی لازم لا ینفک علّت است. جواب این است که آنجا که گفته میشود تنها در عرضی مفارق جعل است نه در ذاتی و نه در عرضی لازم، قهراً سخن در جعل تألیفی است و اینکه گفته شد «لوازم، غیر مجعولاند» مقصود عرضیهای لازم است نه مطلق آنچه اطلاق «لازم» بر آن میشود، و شک نیست که معلول که لازم علّت است عرضی علّت نیست بلکه صفت و حالت علّت است و اگر احیانا در مورد معلول به «شأن» و یا «صفت» تعبیر میشود به معنای دیگری است؛ و امّا اینکه جعل تألیفی جدا و مستقلّ از جعل بسیط مقصود هست یا نیست مطلب دیگری است که مکرّر به آن اشاره کرده و میکنیم.

مقدّمه دهم

علّیت به معنای اعمّ یعنی دخالت داشتن چیزی در تحقّق چیزی به طوری که اگر شیء اوّل نباشد شیء دوم تحقّق پیدا نمیکند، و امّا علّیت در این بحث که مرادف «جعل» است به معنای علّت فاعلی است یعنی علّت موجده. پس حقیقت علّت در اینجا یعنی وجود دادن چیزی به چیزی؛ امّا چون ذهن انسان با محسوسات مأنوس است و از روی آنها قیاس میکند، ممکن است در مورد وجود دادن علت معلول را، چنین تصوّر کند که در اینجا نیز مانند وقتی که شخصی به شخص دیگر جامهای را اهدا میکند، پنج امر مستقل وجود دارند که عبارتند از:

علّیت

اهدای هدیه

1. وجود دهنده

1. هدیه دهنده