میگوییم مثلًا «عدد 4 زوج است» هر چند عدد 4 گاهی هست و گاهی نیست ولی این قضیه ازلا و ابدا صادق است؛ یعنی در جمیع زمانها صادق است که «عدد 4 زوج است» و بنابراین مانعی ندارد که یک قضیه از یک نظر «وقتیه» باشد و از نظر دیگر «دائمه»، به همین معنا که گفتیم. مثلًا اگر بگوییم: «ماه در وقتی منخسف میشود که زمین بین او و خورشید حائل شود» و یا اگر بگوییم: «زید در روز جمعه ایستاد» در اینجا اگر نظر به ثبوت انخساف برای ماه و ایستادن برای زید بکنیم، موقّت است ولی از نظر دیگر یعنی اگر نظر به صدق این قضیه بنماییم این هر دو قضیه، دائمه است؛ یعنی برای همیشه صادق است که ماه در وقت حائل شدن زمین منخسف است و برای همیشه صادق است که زید در روز جمعه ایستاده است. و نقطه مقابل دائمه به این معنا، قضایایی است که صدق آن قضایا موقّت است. این قضایا، قضایای «اعتباریه» است یعنی قضایایی که مربوط به اعتبارات اجتماعی است، مثل اینکه میگوییم «من مالک این قلم هستم». در این گونه قضایا حتی از لحاظ صدق نیز دوام نیست به تفصیلی که در جای دیگر باید بحث شود؛ و ما از این اصل، در بسیاری از مسائل اصول فقه و قواعد فقه نتایج مهمّی میگیریم.

مقدّمه نهم

این مقدّمه نیز متمّم مقدّمه هفتم است. در مقدّمه هفتم رسیدیم به اینجا که ذاتیات قابل جعل نیستند و تنها عرضیات مفارق هستند که قابل جعل و تعلّق علّیت میباشند.

در نظر ابتدائی، در اذهان چنین وارد میشود که حقایق عالم بعضی قابل معلولیت و مجعولیت و بعضی دیگر غیر قابل مجعولیت و معلولیتاند؛ ولی وقتی که روح این مطلب را بشکافیم میبینیم همه این اموری که غیر قابل مجعولیت هستند اموری هستند که در حقیقت بین آنها و بین آن چیزی که میبایست اینها برای آنها جعل تألیفی بشوند [1] تعدّدی و کثرتی در واقع وجود ندارد، این کثرت را صرفا ذهن ما ساخته