«ج» است و یکی این تصوّر که موجود است و لهذا میگوییم که «ج موجود است».

پس در اینجا موضوعی داریم «ج»، و محمولی داریم «موجودیت»، و قهراً چون در اینجا قضیهای تشکیل شده پس نسبتی هم بین موضوع و محمول برقرار است. پس معلوم میشود که ذهن ما از یک واحد موجود احیانا میتواند معانی کثیرهای انتزاع کند؛ یعنی یک شیء که در خارج واحد است و هیچ گونه کثرتی ندارد، در ذهن احیانا عناوین و صور متعدّدهای پیدا میکند. به این ترتیب قهراً این مسأله مطرح میشود که چون علت مفروض، بیش از یک واحد تولید نکرده است پس یا این است که آنچه علّت تولید کرده با هیچیک از این معانی کثیره ذهنی قابل انطباق نیست، و یا فقط بر یکی قابل انطباق است و بقیه صرفا اعتبار ذهن است، و یا آنکه همه بر او بالذات انطباق دارند و او مصداق بالذات همه اینهاست. شقّ اوّل و شقّ سوم به دلائلی که در جای دیگر باید گفته شود باطل است، باقی میماند شقّ دوم و بنابراین این بحث به این صورت مطرح میشود که اگر علّتی معلول «ج» [1] را به وجود آورد آیا آن چیزی که مولود و اثر بالذات علّت است وجود «ج» است یا ماهیت «ج» (یعنی نفس «ج» بودن) و یا نسبت بین «ج» و وجود که نامش «صیرورت» است؟

البتّه در اینجا این سؤال هم جای طرح دارد که آیا این بحث در قضایای مرکبه و در مورد وجود رابط هم جاری است یا نه؟ از کلمات قوم در این مورد چیزی استفاده نمیشود، اما قدر مسلّم این است که در مورد جعل تألیفی، اینکه جعل به صیرورت تعلّق میگیرد معنا ندارد، بلکه در وجود رابط، ماهیت نیز معنا ندارد، پس قطعا این بحث در جعل تألیفی صادق نیست.

نکته دیگری که باید بدان اشاره کرد این است که بنا بر اعتباریت وجود، شک نیست که وجود، دو اعتبار دارد: اعتبار «فی نفسه» و اعتبار «رابط»؛ ولی بنا بر اصالت وجود، وجود رابط و فی نفسه معنای دیگری پیدا میکنند که عبارت است از «وجود تعلّقی و فقری» و «وجود مستقل و وجوبی»، و بعلاوه بنا بر اصالت وجود، همین دو اعتبار نیز در مفهوم وجود (و نه در حقیقت وجود) صادق است. البتّه کاملا واضح است که اگر مقصود از وجود رابط و نفسی در اینجا صرفا دو نوع معنا و مفهوم از وجود باشد