و امّا در مورد مادّیات، مطابق آنچه از نظریات حکما استفاده میشود خود مادّة المواد (هر چه باشد) مجعول به جعل بسیط است ولی صور و اعراض، مجعول به جعل تألیفی هستند و بنابراین جعل بسیط مساوی است با آنچه در اصطلاح حکما «ابداع» نامیده میشود و جعل تألیفی مساوی است با آنچه در یک اصطلاح خاص «تکوین» نامیده میشود.

ولی در اینجا میتوان گفت که بنا بر حرکت در جوهر، جعل صور جوهریه نیز به نحو جعل بسیط است و جعل بسیط مساوی با ابداع نیست، و حتی میتوان گفت که جعل تألیفی به این معنی که مستقلّ از جعل بسیط باشد حقیقت ندارد و همان طوری که در مجرّدات جعل تألیفی یک اعتبار بیش نیست در مادّیات نیز همین طور است، ولی این بحث دامنه طولانی دارد که در اینجا مفصّلا نمیتوان وارد شد. در مقدّمه پنجم و یازدهم به آن اشاره خواهد شد.

مقدّمه پنجم

اگر فرض کنیم علّتی که نام او «الف» است یک معلول خاص را به وجود آورد که نام آن معلول «ج» است، در آن صورت اینجا یک واحد معلول خواهیم داشت، زیرا فرض این است که علّت مفروض، یک واحد خارجی را به وجود آورده که ما نام آن واحد خارجی را «ج» گذاشتهایم [1].

وقتی که نظر به این واحد معلول میکنیم میبینیم که ذهن ما درباره این شیء تصوّر خاصّی دارد که او را از سایر اشیاء متمایز میسازد و البته این تمایز ناشی از نحوه واقعیت خود آن شیء خارجی است و به حسب این ادراک بالخصوص است که ذهن ما نام بالخصوص به هر شیء مینهد، یکی را به نام «ج» و یکی را به نام «د» و هر چیزی را به نام خاصّی مینامد. در عین حال که ذهن این ادراک بالخصوص را از آن شیء دارد ادراک دیگری هم از آن دارد و آن اینکه این شیء موجود شد و وجود پیدا کرد. پس ما درباره «ج» که معلول مفروض است دو تصوّر داریم [2]: یکی این تصوّر که