کند و یا مطابقت نکند، و یا آنجا که میگفتند «فلسفه برای کشف حقایق و به دست آوردن آنها و تمیز آنها از اوهام است» مقصود از «حقایق» یعنی یک سلسله افکار و معلوماتی که با واقع مطابقت داشته باشد. اساساً هر معنی و مفهومی آنگاه اطلاق «حقیقت» به آن میشود که واقعیت و خارجیت داشته باشد. پس «صدق» یا «حقیقت» در مورد فکر یا جملهای گفته میشود که با واقع و خارج خود مطابقت کند. در اینجا اشکالی پدید میآید بدین بیان که یک سلسله قضایا وجود دارند که شکی در صحّت و صدق آنها نیست امّا در عین حال میبینیم که این قضایا با خارج مطابقت ندارند، نظیر قضایای منطقی یعنی قضایایی که با مفاهیم منطقی تشکیل میشود، مثل اینکه میگوییم: «انسان کلّی است» و یا میگوییم: «کلّی ذاتی است یا عرضی». و حال بدین منوال است در مورد قضایایی که مفاهیم منطقی در اجزاء آنها وارد شده، مثل اینکه میگوییم: «انسان نوع است (و یا کلّی است)». شک نیست که این قضایا صادق است لیکن با خارج مطابقت ندارد زیرا انسان در خارج کلّی نیست. این اشکال حتی در مطلق قضایای مستعمله در علوم که اصطلاحا «قضایای حقیقیه» نامیده میشود نیز جاری است زیرا ثابت شده که در مسائل علوم آنجا که محمولی را برای موضوعی اثبات میکنیم، اختصاص نمیدهیم به افرادی که در خارج واقعیت دارد، بلکه اعمّ است از افراد عینی و خارجی و افراد مفروض ذهنی، و بلا شک این قضایا صادق است و حال آنکه نمیتوان گفت که این قضایا با خارج و عین منطبق است. پس قضایای منطقی به هیچ وجه با خارج مطابقت ندارد و قضایای کلّی سایر علوم معنایی وسیعتر از آنچه در خارج است دارد و خارج، کوچکتر از مفاد آن قضایاست. به هر حال انطباق و تطابقی بین این قضایا با خارج وجود ندارد. بلی، تنها این تعریف در مورد قضایایی که در اصطلاح منطق «قضایای خارجیه» نامیده میشود صادق است و همچنین است در مورد «قضایای شخصیه». پس میتوان گفت که این تعریف برای «صدق» و «کذب»، یک تعریف سطحی است که از قضایای سطحی عرفی گرفته شده است ولی با قضایای منطقی و همچنین با قضایای کلّی سایر علوم جور در نمیآید.

این اشکال با بیان دیگر و به صورت دیگری در میان فلاسفه جدید هم آمده است و آنها عدم مطابقت هر یک از علوم ریاضی و اقسام [علوم] طبیعی و حتی تاریخ را به نحو خاصّی که هر کدام مغایر با دیگری است بیان کردهاند و چون این گروه از فلاسفه در مطابقت قضایای تاریخی هم اشکال کردهاند پس میتوان گفت که بر اساس نظر