هر چند خودشان با هم تفاوت دارند. و معلوم هم نیست که قدمای فلاسفه معقول ثانی را به یک معنای اعمّ از معقولات ثانیه منطقی اطلاق کردهاند [1].

امّا در مورد مطلب دوم، حاجی بیش از این نمیفرماید که قضایایی که از معقولات ثانیه منطقی تشکیل میشود، قضایای «ذهنیه» است و قضایایی که از معقولات ثانیه فلسفی تشکیل میشود قضایای «حقیقیه» است؛ امّا قضایای حقیقیه را به معقولات ثانیه فلسفی منحصر نمیکند و قضایای ذهنیه را نیز به معقولات ثانیه منطقی منحصر نمیکند و نیز از معقولات اوّلیه و رابطه آنها با قسم خاصّی از اقسام سه گانه قضایا نام نمیبرد. ولی حقیقت این است که معقولات ثانیه منطقی منحصر است به قضایای ذهنیه و قضایای ذهنیه نیز منحصر است به معقولات ثانیه منطقی، امّا هر یک از قضایای خارجیه و حقیقیه ممکن است از معقولات اوّلیه باشد و ممکن است از معقولات ثانیه فلسفی تشکیل شود.

« شیئیت » و « امکان » از معقولات ثانیه فلسفی است

حاجی در اینجا اشاره میکند به ایرادی که بر خواجه وارد شده است؛ چون خواجه نصیر الدین طوسی هنگامی که به مفهوم «شیئیت» و «امکان» رسیده است آندو را از معقولات ثانیه شمرده است، و برخی از حکما که از دو اصطلاح معقولات ثانیه (منطقی و فلسفی) آگاهی نداشته و تنها با اصطلاح منطقی معقولات ثانیه آشنایی داشتهاند بر محقّق طوسی ایرادی وارد کرده و گفتهاند شیئیت و امکان، معقول ثانی نیستند، زیرا اگر معقول ثانی بودند باید جزو مسائل منطقی قرار میگرفتند.

سپس حاجی در مقابل ایراد آنها پاسخ داده و میگوید معقول ثانی دو اصطلاح