محمول مثل همه قضایای حملیه بر موضوع حمل شده است، امّا محمول در اینجا وجودی علیحده و جدا از موضوع خود ندارد و چون محمول نه در ذهن و نه در خارج وجودی علیحده و جدا از موضوع خود ندارد عارض بر موضوع نشده است [1]. پس این که حکما در اینجا حمل محمول بر موضوع را «عروض» نامیدهاند نوعی مسامحه در تعبیر به کار بردهاند و بهتر بود که به این صورت تعبیر میکردند:

محمول یا عارض بر موضوع است و یا عارض بر موضوع نیست (از باب این که وجودی جدا از موضوع خود ندارد). اگر عارض بر موضوع باشد یا ظرف عروض و ظرف اتّصاف هر دو «خارج» است و یا ظرف عروض و ظرف اتّصاف هر دو «ذهن» است. اگر ظرف عروض و ظرف اتّصاف هر دو «خارج» باشد محمول از معقولات اوّلیه است و اگر ظرف عروض و ظرف اتّصاف هر دو «ذهن» باشد محمول از معقولات ثانیه منطقی است. امّا اگر محمول از باب اینکه نه در خارج و نه در ذهن وجودی جدا از موضوع خود ندارد عارض بر موضوع نباشد در این صورت محمول از معقولات ثانیه فلسفی به شمار میرود.

ثالثاً، این که در قسم سوم- یعنی معقولات ثانیه فلسفی- گفته میشود که «ظرف عروض، ذهن و ظرف اتّصاف، خارج است» درست نیست، زیرا آن چیزی که موضوع در خارج به آن متّصف است مصداق محمول است و آن چیزی که در ذهن به موضوع ملحق میشود مفهوم محمول است (دقّت شود).

به علاوه کلمه «عروض» در اینجا به دو معنی مختلف به کار رفته است: آنجا که گفته میشود «ظرف عروض و ظرف اتّصاف هر دو خارج است» از «عروض» حلول وجودی قصد شده است (عروض به اصطلاح باب مقولات) و آنجا که گفته میشود «ظرف عروض، ذهن و ظرف اتّصاف، خارج است» از «عروض» معنای حمل شیء خارج از ذات قصد شده است.

رابعاً، اینکه در قسم دوم- یعنی معقولات ثانیه منطقی- گفته میشود که «ظرف عروض و ظرف اتّصاف هر دو ذهن است» خالی از اشکال نیست، زیرا در قسم اوّل- یعنی معقولات اوّلیه- که گفته میشود «ظرف عروض و ظرف اتّصاف هر دو خارج