این مباحث را جزء فلسفه اولی قرار داده است.

ملا صدرا سلوک عقلی فلسفی را بر سلوک قلبی عرفانی تطبیق کرد و مباحث فلسفه اولی را بر منوال چهار سفر روحی و معنوی عرفا به چهار سفر عقلی تقسیم کرد:

1. سفر از خلق به حق (امور عامّه فلسفه که مقدمه معرفت ذات باری است).

2. سفر در حق با حق (الهیات بالمعنی الاخص و مباحث مربوط به شؤون و اسماء و صفات ذات باری).

3. سفر از حق به خلق با حق (مباحث مربوط به افعال باری و عوالم کلی وجود).

4. سفر در خلق با حق (مباحث نفس و معاد).

بدیهی است که مسائل فلسفی را با این دید نگاه کردن، نظم و شکل مغایری با دید ارسطویی و سینوی میدهد.

مسائلی که قیافه اولیه خود را حفظ کرده اند

اکثر مسائل منطق، مبحث مقولات دهگانه، علل اربعه، تقسیمات علوم، تقسیم و تعدید قوای نفس از این ردیف مسائلند. البته مقصود این نیست که مسائل بالا دربست به صورت اول باقی ماندهاند و هیچ گونه دخل و تصرفی در آنها به عمل نیامده است؛ بلکه مقصود این است که در مجموع، چهره و قیافه همان است که بوده است و الّا میدانیم که ابن سینا تحقیقات بسیار ارزنده و بی سابقهای در باب مقولات کرده است. ابن سهلان ساوجی مقولات را چهار میداند نه ده. شیخ اشراق نیز قائل به پنج مقوله است، چهار مقولهای که ابن سهلان قائل است بعلاوه حرکت. شیخ اشراق حرکت را مقوله مستقل میشمارد. بوعلی و صدرالمتألهین تحقیقی درباره جسم تعلیمی دارند که نتیجه این است: تفاوت جسم تعلیمی با جسم طبیعی به یک امر تحلیلی عقلی برمیگردد یعنی جسم تعلیمی «عرض» خارجی جسم طبیعی نیست، بلکه «عارض» عقلی و تحلیلی آن است، بلکه اساساً مقادیر عموماً از صورت اعراض خارجی بیرون میروند.

با همه اینها مقولات دهگانه ارسطویی هنوز شکل و قیافه قدیم خود را حفظ کرده است.

در تقسیمات علوم نیز شیخ اشراق نظریات تازهای ابداع کرده است ولی البته