ثانیه از این دستهبندی بیروناند. پس اگر سؤال شود که یک معقول ثانی مانند وحدت، امکان و نظایر آنها داخل در چه مقولهای است؟ باید بگوییم در هیچ مقوله، زیرا مقسم مقولات، معقولات اوّلیه است.

از آنچه گفته شد معلوم میشود که معقولات اوّلیه و معقولات ثانیه سه فرق اساسی با یکدیگر دارند:

1. معقولات اوّلیه صورتهای مستقیم و بلاواسطهای هستند که از اعیان خارجی گرفته شدهاند یعنی در ساختن اینها صورت ادراکیه دیگری وساطت و دخالت ندارد، امّا معقولات ثانیه صورتهای مستقیم اشیاء نیستند، بلکه صرفا صفتهایی هستند برای اشیاء ولی البته نه صفتی که خود، صورت یک حالت موجود خاص باشد بلکه صفتی که آن صفت بر موصوف حمل میشود ولی نمیتوان گفت که خود این صفت از خود وجودی غیر از وجود موصوف دارد. مثلًا این کاغذ در خارج موجود است و این کاغذ موجود سفید است و نیز این کاغذ موجود واحد است. ما در اینجا سه مفهوم ذهنی داریم: کاغذ، سفیدی، وحدت. کاغذ موصوف است و سفیدی و وحدت، صفت. تصوّر ما از این کاغذ و نیز تصوّر ما از سفیدی به این نحو است که این کاغذ و این سفیدی در خارج وجودی دارند متمایز از سایر موجودات، و حتی وجود سفیدی که عرض کاغذ است از وجود خود کاغذ متمایز است. درباره کاغذ میتوانیم بگوییم: «انّه موجود» و درباره سفیدی میتوانیم بگوییم: «انّه موجود اخر، عرض الموجود الاول». ولی هنگامی که صفت «وحدت» را مورد بررسی قرار میدهیم میبینیم که وحدت، یک موجود خاص از موجودات این عالم نیست و نمیتوانیم موجودی را در عرض سایر موجودات نشان بدهیم و بگوییم همان طور که این مثلًا انسان است و این حیوان است، این هم وحدت است.

این مطلب واضح است و برای توضیح بیشتر میگوییم اگر واحدی را (مثلًا الف) در خارج فرض کنیم البته خود این واحد (یعنی الف مثلًا) در خارج موجود است، حالا یا این است که این صفت الف یعنی وحدتش وجودی جدا از وجود الف ندارد و موجود است بعین وجود الف فهو المطلوب، و یا از خود وجودی علیحده دارد، در این صورت ما دو موجود داریم یعنی دو واحد داریم و به همین دلیل هر واحدی دو واحد خواهد بود و مجموعا چهار واحد خواهد بود و به همین دلیل عینا آن چهار واحد هشت واحد خواهد بود و هکذا الی غیر النهایة و منتهی نخواهد شد به یک واحد حقیقی که مجموع