دو واحد نباشد و در نتیجه غیر قابل وجود خواهد بود.

فرق فوق را به تعبیر دیگر هم میتوان بیان کرد و آن اینکه «وحدت» و اشباه آن از اقسام «موجود» به شمار نمیرود بلکه از احکام موجود به شمار میرود؛ یعنی نمیتوانیم بگوییم موجود از آن جهت که موجود است اقسامی دارد و یک قسم از آن «وحدت» است، بلکه همین قدر میتوان گفت که مثلًا جسم یا سایر موجودات واحد است. در حقیقت این یک فرق را که گفته شد میتوان به دو فرق تجزیه کرد:

یکی اینکه معقولات اوّلیه از اقسام موجودند و معقولات ثانیه از احکام موجود، و لذا در عرض معقولات اوّلیه که در مورد هر یک از آنها میتوان گفت «انّه موجود» نمیتوان مفهوم «موجود اخر» را بر معقولات ثانیه حمل کرد.

دیگر اینکه معقولات اوّلیه صورتهای مستقیم بلاواسطهای هستند که از اعیان خارجی گرفته شدهاند و در ساخته شدن آنها در ذهن صورت ادراکیه دیگری وساطت و دخالت ندارد، اما معقولات ثانیه با وساطت صور ادراکیه دیگری که همان معقولات اوّلیه هستند برای ذهن به وجود آمدهاند و به عبارت دیگر مفاهیمی انتزاعی هستند که معقولات اوّلیه منشأ انتزاع آنها به شمار میرود؛ و امّا اینکه کیفیت این انتزاع چیست، مطلبی است که خارج از بحث فعلی ماست [1].

2. معقولات اوّلیه مسبوق به احساس و تخیل میباشند؛ یعنی اوّل در مرتبه حس، موجود بوده و بعد در مرتبه خیال موجود شده و سپس صورت کلّی و عقلانی به خود گرفتهاند. مثلًا مفهوم کلّی «تلخی» قبلًا به صورت خیالی در حافظه موجود بوده [2] و قبل از آن هم به صورت جزئی و به صورت حسّی در حاسّه موجود بوده و بعداً به کمک قوّه تجرید و تعمیم ذهن به صورت «کلّی» درآمده است. امّا معقولات ثانیه مسبوق به احساس و تخیل و جزئیت نیستند؛ یعنی ابتدائا به طور جزئی و از راه حس وارد ذهن نشدهاند. مثلًا «وحدت» که یک معقول ثانی است صورت خیالی و نیز صورت حسّی نداشته و ندارد.

3. معقولات اوّلیه جنبه اختصاصی دارند یعنی اختصاص به یک نوع خاص و یا یک جنس خاص و یا حدّاکثر یک مقوله خاص دارند، امّا معقولات ثانیه جنبه عمومی