است که هر فردی از یکی از این دو سلسله از تصوّرات از فرد دیگر همان سلسله جدا و متمایز است یعنی هر کدام موجودی است غیر از دیگری، هر یک از آنها نماینده یک موجود خاصّ است در خارج و یا در نفس. اما در برابر این تصوّرات یک دسته تصوّرات دیگر در ذهن ما وجود دارد مانند تصوّر وجود و عدم، وجوب و امکان و امتناع، علّیت و معلولیت، وحدت و کثرت، حدوث و قدم، تساوی و لا تساوی، قوّه و فعلیت که این تصوّرات هیچیک نماینده یک موجود خاص نیستند و در عین حال هر یک از این مفاهیم و یا هر دو تای از آنها بر همه موجودات قابل حمل است؛ یعنی این مفاهیم صور مستقیم اشیاء خاص نیست؛ یعنی ما نمیتوانیم در عرض انسان و حیوان، نبات و جماد، درد و لذّت، اراده و کراهت و ... یک دسته دیگر از موجودات مانند وجود و عدم، وجوب و امکان، وحدت و کثرت قرار دهیم و نمیتوانیم به یک شیء در خارج اشاره کرده- به اشاره حسّی یا عقلی- و بگوییم: این وجود است و این عدم، این امکان است و آن وجوب، این علّیت است و آن معلولیت، این حدوث است و آن قدم، این وحدت است و آن کثرت. امّا از طرف دیگر هر یک از این مفاهیم را میتوان بر همه موجودات حمل کرد و مثلًا گفت: این موجود است و آن معدوم، این ممکن است و آن واجب و آن دیگری ممتنع، این علّت است و آن معلول، این حادث است و آن قدیم، این واحد است و آن کثیر. پس این مفاهیم صفت موجودات دیگر هستند و به اصطلاح «وجود رابط» دارند ولی خودشان موجود نیستند (به عقیده شیخ اشراق و اتباعش) و یا موجوداتی در عرض سایر موجودات نیستند (بنا بر تحقیق). بنابراین معقولات و مفاهیم کلّیه که ذهن انسان درک میکند بر دو قسم است:

برخی از آنها صورت مستقیم حقایق خارجی است؛ یعنی ذهن به یک واقعیتی از واقعیات برخورد کرده و صورتی از آن در نزد خود ساخته است و از اشیاء دیگر نیز صور دیگری در نزد خود ساخته است، سپس این صورتها به طرز مخصوص در قوّه خیال ضبط میگردند و پس از آن قوّه عاقله از هر چند صورتی از این صور (که در یک جهت اشتراک دارند) یک معنی عامّ در مرتبه عقل میسازد. پس آنچه در مرتبه عقل موجود است همان صورت واقعی شیء خارجی است که یک نوع عینیتی با وجود خارجی دارد [1] و سه مرحله احساس، تخیل و تعقّل را پیموده است. مثلًا صورت کلّی که