حسّی ادراکی است که مستقیما به وسیله یکی از حواسّ ظاهری (باصره، سامعه، شامّه و ذائقه) و یا حواسّ باطنی صورت میگیرد. صورتی که در اثر این احساس در ذهن پیدا میشود «صورت محسوسه» نام دارد. در اینجا آن چیزی که بدون واسطه مورد ادراک قرار میگیرد همان تصویری است که از شیء محسوس در ذهن نقش میبندد و الّا واقعیت آن تصویر، در خارج است نه در ذهن. حال اگر ارتباط و مواجهه مستقیم آن شیء محسوس با حواسّ ما قطع شود به کمک همان صورت محسوسهای که در ذهن ما دارد خاطرهاش در ذهن باقی میماند و در خیال یا حافظه نگهداری میشود و آن را در این مرتبه «صورت خیالی» و ادراک آن را «ادراک خیالی» مینامند.

اکنون اگر چندین صورت خیالی از چندین شئ محسوس که در جهاتی با یکدیگر اشتراک دارند در نظر بگیریم ذهن ما قادر است که وجه اشتراک همه این افراد را گرفته و یک مفهوم کلّی بسازد که همه آن افراد را شامل گردد. این مفهوم کلّی را که بر افراد بسیار و حتی غیرمتناهی صدق میکند «معقول» مینامند [1].

ادراک حسّی و ادراک خیالی هر دو ادراک جزئی هستند و از این لحاظ با یکدیگر اشتراک دارند. اما ادراک عقلی، کلّی است و از این جهت با ادراک حسّی و ادراک خیالی فرق دارد. حیوانات نیز در دو مرحله ادراک حسّی و ادراک خیالی با انسان اشتراک دارند و فقط مرحله ادراک عقلی را فاقد هستند.

از اینجا معلوم شد که مقصود ما از کلمه «معقول» در آغاز سخن چیست. معقول، آن معنی و مفهوم کلّی است که قابل انطباق بر کثیرین است و در مرحله ادراک عقلی حاصل میشود نه در مرحله ادراک حسّی یا ادراک خیالی. پس «کلّیت» صفت غیر قابل انفکاک «معقول» است و هیچ مفهوم جزئی «معقول» نیست. معانی و مفاهیم کلّی نقش مهمّی در ادراکات انسان ایفا میکنند. اغلب الفاظی که مورد استفاده روزمرّه قرار میگیرند مانند انسان، میوه، کبوتر، گوسفند، کتاب، ... از این قبیل هستند. اگر به یک صفحه از یک کتاب بنگرید به تعداد بسیار معدودی الفاظ برخورد میکنید که نام شخص یا شیئی یا مکانی باشد، بقیه الفاظ همه الفاظ کلّی هستند، حتی افعال و