از آحاد و دفعات صدق میکند و ادراک شباهت منتهی میشود به حکم به یک نوع «وحدت». لهذا برای این معنای عام، لفظی را وضع میکند که بر همه این آحاد و دفعات قابل صدق است و کم کم تصوّر ذهنی به این صورت در میآید که مفهوم تلخی به صورت مجرّد و تفکیک شده از خصوصیت زمانی و مکانی و شرایط وجودی تصوّر میشود و موضوع قضایای کلیه قرار میگیرد.

بنابر این تلخی در ادراک ما سه مرحله دارد: مرحله اوّل مرحله احساس یا ادراک حسّی است که عبارت است از همان تأثیر خاصّی که در حال خوردن چیزهای تلخ پیدا میشود. مرحله دوم مرحله تخیل یا ادراک خیالی است که عبارت است از آن صورت ذهنی خاصّی که از آن احساس مخصوص در حافظه باقی میماند و در شرایط معینی انسان آن را به یاد میآورد. مرحله سوم مرحله تعقّل یا ادراک عقلی است که عبارت است از آن مفهوم کلّی از تلخی که نظر به احساس خاص و معینی ندارد.

به همین ترتیب است تصوّر ما از انسان. یک کودک نوزاد ابتدا که با مادرش آشنا میشود فقط تصوّر بسیار مبهمی از مادر و پستان مادر دارد، بعد با افراد دیگر آشنا میشود، با پدر خود آشنا میشود، با خویشاوندان خود آشنا میشود و باز هم تصوّر مبهمی از این افراد پیدا میکند. در نتیجه تکرار این احساسها صورت پدر و مادر و دیگر افراد را به ذهن خود میسپارد و در اثر تعدّد و تکرّر این احساسها و صورت گیریها کم کم ذهنش مستعد میشود که مفهوم مطلقی بسازد که در مقام تعبیر با لفظ «انسان» تعبیر میشود. پس ادراک «انسان» نیز مانند ادراک «تلخی» سه مرحله [دارد]: ادراک حسّی، ادراک خیالی و ادراک عقلی.

به همین ترتیب است سایر محسوسات. یک کودک نوزاد وقتی اسبها را میبیند، میگوید «اسب»، وقتی میوهها را میبیند میگوید «میوه»؛ یعنی به تدریج اشیاء در نظر او دسته بندی شده و تحت یک نام معین قرار گرفتهاند که آن نام معین نام کلّی اینهاست نه نام یک فرد به خصوصی. الفاظ «انسان»، «حیوان»، «گوسفند»، «اسب»، ... هیچیک اسم یک شیء معین و فرد به خصوص نیست، بلکه اسم یک معنی و مفهوم کلّی است که شامل تمام افراد آن کلّی میگردد. این معانی کلّی عقلی «معقول» نام دارد و فرق آنها با محسوسات و مخیلات در «کلّیت» است.

بنابر این هر آنچه ما ادراک میکنیم یا محسوس است یا متخیل یا معقول، و به عبارت دیگر ادراک ما بر سه نوع است: ادراک حسّی، ادراک خیالی و ادراک عقلی. ادراک