شرح: این فصل در بیان «معقولات ثانیه» است. همه امور عامّه فلسفه معقولات ثانیهاند و همه مباحث و فصولی که در بخش امور عامّه فلسفه مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد مربوط به معقولات ثانیه است. لکن این فصل از آن جهت عنوان «معقولات ثانیه» را یافته است که در مقام بیان حقیقت معقولات ثانیه و فرق آنها با معقولات اوّلیه است و لهذا عنوان این فصل چنین قرار داده شده است: «غرر فی تعریف المعقول الثّانی و بیان الاصطلاحین فیه» یعنی «در بیان تعریف معقول ثانی و ذکر دو اصطلاح مربوط به آن». به هر حال این فصل برای بیان ماهیت معقولات ثانیه و فرق آنها با معقولات اوّلیه است.

برای درک صحیح معنی «معقولات ثانیه» باید اوّلا ببینیم معنی «معقول» چیست و ثانیا ببینیم معقول اوّلی و معقول ثانوی چه فرقی دارند و چگونه است که معقولات منقسم میشوند به معقولات اوّلیه و معقولات ثانیه.

معقول چیست؟

چنانکه در مباحث «اتّحاد عاقل و معقول» گفته شد حکما و فلاسفه از قدیم الایام ادراکات انسان را درجه بندی کرده و مجموعا چهار درجه تشخیص دادهاند؛ یعنی ادراکات حوزه وجود انسان همه از یک سنخ نیستند و در یک درجه و مرتبه قرار ندارند بلکه مراتب مختلفی دارند که عبارتند از: ادراک حسّی، ادراک خیالی، ادراک وهمی، ادراک عقلی.

بنابر این مدرکات ذهنی ما عبارتند از: محسوسات، متخیلات، وهمیات و معقولات. علمای روان شناسی جدید نیز با همه اختلافی که با پیشینیان در سبک و متد تحقیق دارند این درجه بندی را پذیرفتهاند با این تفاوت که ادراک وهمی را به آن صورت که قدما بیان کردهاند نپذیرفتهاند [1].

به هر حال سه مرتبه ادراک حسّی، ادراک خیالی و ادراک عقلی در بین فلاسفه و روان شناسان محلّ ایراد و اشکال نیست و فقط گروهی از فلاسفه اروپا در قرون