این قاعده را در باب تضایف بپذیریم لازم میآید که متضایفین همیشه متحد در وجود باشند و حال آنکه متضایفین از قبیل متقابلین هستند و لااقل از اختلاف و تعدد ابائی ندارند. بنابر این مثلًا «ابوّت» و «بنوّت» نیز که مانند عاقلیت و معقولیت از متضایفین به شمار میروند باید متحد باشند و حال آنکه بالضروره «اب» و «ابن» متغایرند نه متحد.

پاسخ این اشکال این است که همان طور که در محلّ خود تحقیق شده است فرق است بین «مضاف حقیقی» و «مضاف مشهوری» و نیز فرق است بین اتحاد در مفهوم و اتحاد در مصداق. مغایرتی که در مورد ابوّت و بنوّت دیده میشود، اوّلا مغایرت بین دو انسان (پدر و فرزند) است که مضاف مشهوریاند نه مضاف حقیقی، ثانیا مغایرت مفهومی این دو شیء است؛ چیزی که هست این است که ایندو مصداق حقیقی و ما بازاء حقیقی در خارج ندارند و به اصطلاح از «معقولات ثانیه» به شمار میروند که منشأ انتزاعشان در خارج است نه در خودشان و از این جهت ما یک شیء پیدا نمیکنیم که هم مصداق اب باشد و هم مصداق ابن؛ و اساساً مغایرت مضاف حقیقی و مضاف مشهوری در جایی تحقق مییابد که آن مفهوم اضافی از مفاهیم انتزاعی و از معقولات ثانیه باشد و الّا چنین اختلاف و تغایری صورت نمیگیرد مانند مواردی که دو مفهوم متضایف از شؤون وجود باشند نه از اعتباریات محضه، مثل عالمیت و معلومیت، عاقلیت و معقولیت و غیر اینها.

در اینجا اشکال دقیقتری به وجود میآید و آن اینکه حتی با این مقیاس و معیار نیز مطلب تمام نمیشود، زیرا در مفاهیمی که از شؤون وجود به شمار میروند و متضایف هستند باز مغایرت وجود دارد مثل مفهوم علّیت و معلولیت، قادریت و مقدوریت و حتی مریدیت و مرادیت. پس عین برهان اتّحاد عاقل و معقول را با توجه به همان نکتهای که الآن ذکر شد میتوان در باب علّت و معلول و قادر و مقدور به کار برد و اتّحاد علت و معلول و یا قادر و مقدور را نتیجه گرفت و حال آنکه اتّحاد علّت و معلول و همچنین اتّحاد قادر و مقدور به ضرورت عقل باطل است.

پاسخ این اشکال این است که علّیت و قادریت و مریدیت و امثال اینها نیز با معلولیت و مقدوریت و مرادیت متّحدند، زیرا مثلًا علّیت چیزی جز ایجاد و موجدیت نیست و شک نیست که «ایجاد» عین وجود معلول است. همچنین مریدیت با مراد بالذات و قادریت با مقدور بالذّات در خارج یک چیزند. پس مرتبه معلولیت و مقدوریت و مرادیت همان مرتبه علّیت و قادریت و مریدیت است همان طور که مرتبه