حاصل باشد، لازم میآید که عاقلیت هم حاصل باشد، زیرا متضایفین محال است که از یکدیگر انفکاک پذیر باشند [1].

اکنون آیا ممکن است که ما دو واقعیت داشته باشیم مباین از یکدیگر ولو به نحو بینونت وصفی که هر کدام مصداق یکی از متضایفین باشد؟! اگر معقولیت عین واقعیت یک شیء، و عاقلیت عین وجود شیء دیگر شد لازم میآید که هر کدام مصداق جداگانهای داشته باشند و دارای دو منشأ انتزاع باشند و حال آنکه متضایفین از یک منشأ انتزاع میشوند و موقع اضافه و نسبت بین شیئین یکی است و بلکه یک نسبت بیشتر نیست که تکرّر مییابد؛ حقیقت ابوّت و بنوّت دو اضافه نیست بلکه یک اضافه است که مکرّر شده است.

ایرادی که میتوان بر بیان آخوند گرفت این است که ایشان همین قدر اثبات کردهاند که معقول بالفعل معقول بما هو معقول است یعنی واسطه در عروض نداشته و در عروض معقولیت برای او هیچ غیری وساطت ندارد [2]، و سپس نتیجه میگیرند «فهو مع قطع النظر عن جمیع الاغیار معقول» [3]. در اینجا باید گفت که نتیجه مقدمه فوق این است که «هو مع قطع النظر عن کلّ واسطة فی العروض معقول» [4] و این مطلب ثابت نمیشود که «هو مع قطع النظر عن جمیع الاغیار و عن جمیع الوسائط حتی الوسائط فی الثبوت معقول» [5]. بنابر این کسی میتواند بگوید که هر چند در معقولیت معقول چیزی دیگر به عنوان «واسطه در عروض» دخالت ندارد ولی چه مانعی دارد که چیز دیگری به عنوان «واسطه در ثبوت» دخالت داشته باشد. پس نمیتوان گفت که