داشتهاند و آنها هم چنین نظریهای داشتهاند، به شدت منکر اصالت و حقیقی بودن وجود است و در حکمة الاشراق تحت عنوان «فی عدم زیادة الوجود علی الماهیة» ادلّه زیادی بر اعتباری بودن وجود اقامه میکند. کسی که وجود را امری اعتباری میداند چگونه میتواند مدعی شود که: «الوجود حقیقة ذات مراتب تعمّ مراتباً مختلفاً غنی و فقراً».

حقیقت این است که شیخ اشراق که مدرک مرحوم حاجی است هرگز تفوّه نکرده است که حکمای ایران باستان (فهلویون) وجود را حقیقت واحد ذی مراتب میدانستهاند، همچنانکه چنین نظریهای را به خودش نیز نسبت نداده بلکه آن را نفی کرده است و همه جا بر اعتباریت وجود نظر داده است. چیزی که هست، شیخ اشراق اساس فلسفه خود را بر «نور و ظلمت» گذاشته است و نور را حقیقت واحد ذی مراتب شناخته است. در فصل سوم از مقاله اول بخش فلسفی حکمة الاشراق میگوید: «شیء به نور و غیر نور، نور نیز به نوبه خود منقسم میگردد به نور مجرد و نور عارض ... الی آخر». او معتقد است که نور که ذی مراتب است، در یک مرتبه واجب است و در یک مرتبه ممکن، در یک مرتبه جوهر است و در مرتبه دیگر عرض.

فلاسفه اصالت وجودی مخصوصاً شخص صدرالمتألهین که پایه گذار «اصالت وجود» در شکل فلسفی است به او اعتراض کردهاند که آنچه تو به نام «نور» در صدد اثبات آن هستی همان حقیقت وجود است که تو اصرار بر اعتباریت آن داری، نوریت حکمی از احکام وجود است.

اینجاست که برای فلاسفهای مانند مرحوم حاجی سبزواری که تمایل شدید به توجیه و تأویل و حمل به احسن کلمات دیگران دارند این فکر پیدا شده که بهتر است بگوییم مقصود شیخ اشراق هم از «نور» حقیقت وجود بوده است. ولی البته میدانیم که این توجیه با تصریحات شیخ اشراق به هیچ وجه سازگار نیست. اگر شیخ اشراق به اعتباریت وجود تصریح نکرده بود و فقط قاعده نور را بیان کرده بود، مانعی نبود که سخنش توجیه و تأویل شود که مقصود از «نور» ماهیت خاص نیست، بلکه منظور حقیقت وجود است. اما با آن تصریحات به هیچ وجه جای چنین توجیهات و تأویلات نیست. اثر اینچنین توجیهات و تأویلات صرفاً گمراه شدن ذهن دانشجو از نظر سیر تاریخی مسائل است.

در کلمات مرحوم حاجی نمونههای دیگر از این قبیل نیز هست. ما این نمونه را بدان جهت آوردیم که خواننده محترم بداند کتب قدمای ما از نظر ارائه خط سیر تاریخی مسائل نه تنها کمک درستی نمیکند، احیاناً دشواریهایی ایجاد مینماید.