است و مصداق بالعرض کمّ و کیف و وضع و غیره- همچنانکه مانعی ندارد یک چیز عین ذات مقولهای باشد و مصداق مقولهای دیگر؛ یعنی یک مقوله به حمل اوّلی ذاتی بر او صدق کند و مقوله دیگر به حمل شایع صناعی. از اینجا اشکال وجود ذهنی به خوبی حل میشود. اینکه گفته میشود آنچه در ذهن است عین ماهیت اشیاء است، مثلًا عین ماهیت انسان، درخت، عدد، خط، و غیره است یعنی به حمل اوّلی ذاتی انسان یا درخت یا خط یا عدد است؛ مقصود این نیست که آنچه در ذهن است، به حمل شایع صناعی انسان یا درخت و غیره است. به عبارت دیگر انسان ذهنی انسان است به معنی اینکه صرفاً خود انسان و ماهیت انسان است ولی مصداق انسان نیست.

پس فرضاً ما علم و ادراک را از مقوله کیف بدانیم، انسان ذهنی کیف است یعنی به حمل شایع صناعی کیف است، فرد کیف و مصداق کیف است، ولی همین انسان جوهر است یعنی به حمل اوّلی ذاتی جوهر است ولی مصداق جوهر نیست. آنچه محال است این است که شیء واحد مصداق دو مقوله باشد و یا در مفهوم و ماهیت شیء واحد دو مقوله اخذ شده باشد، ولی با توضیح صدرالمتألّهین هیچکدام از این دو اشکال لازم نمیآید. از اینجا معلوم شد که معنی وجود ماهیت در ذهن- که مقدّمه سوم اشکال است- این نیست که آنچه در ذهن است مصداق و فرد آن ماهیت است، و معلوم شد که تباین ذاتی مقولات- که مقدّمه پنجم اشکال است- به این معنی است که یک شیء در آن واحد مصداق دو مقوله واقع نمیشود و همچنین در حدّ یک شیء، دو مقوله هرگز قرار نمیگیرد. پس آنچه محال است لازم نمیآید و آنچه لازم میآید محال نیست.