محمول؛ ولی در مثال دوم تصوّر ما از «مثلّث» با تصوّر ما از «تساوی مجموع زوایا با دو قائمه» مساوی نیست بلکه دو تصوّر و دو مفهوم جداگانه میباشند.

2. در مبحث «تناقض» ثابت شده است که تناقض وقتی حاصل است که یکی از دو نقیض عیناً رفع دیگری باشد؛ یعنی دو قضیه موجبه و سالبه آنگاه نقیض یکدیگر خواهند بود که مفاد سالبه رفع آن موجبه باشد و به عبارت دیگر همان چیزی را که موجبه اثبات کرده است سالبه نفی کند نه چیز دیگر را.

اهل منطق گفتهاند وحدت مفاد موجبه و سالبه آنگاه محقّق میشود که هشت وحدت حکمفرما باشد: وحدت در موضوع، محمول، شرط، اضافه، جزء و کلّ، قوّه و فعل، زمان و مکان.

صدرالمتألّهین معتقد شد که برای اینکه وحدت ایجاب و سلب برقرار باشد علاوه بر وحدتهای نامبرده «وحدت در حمل» نیز ضرورت دارد. ممکن است در موردی تمام وحدتهای هشتگانه موجود باشد، در عین حال وحدت کامل موجود نباشد و قهراً تناقضی هم در کار نباشد. مثلًا اگر بخواهیم مفهوم «جزئی» و مفهوم «کلّی» را تعریف کنیم میگوییم: «جزئی عبارت است از ممتنع الصدق علی کثیرین» همچنانکه در تعریف «کلّی» میگوییم: «عبارت است از غیر ممتنع الصدق علی کثیرین». در قضیه نامبرده «جزئی» موضوع است و «ممتنع الصدق علی کثیرین» محمول است و قضیه نامبرده قضیه صادقه است. ولی از نظر دیگر جزئی ممتنع الصدق علی کثیرین نیست بلکه غیر ممتنع الصدق علی کثیرین است، زیرا مفهوم جزئی خود یک مفهوم کلّی است و شامل افراد غیر متناهی میباشد. به عبارت دیگر مفهوم جزئی، جزئی است به حمل اوّلی، و کلّی است به حمل شایع صناعی، و به تعبیر دیگر مفهوم «جزئی» خودش خودش است ولی خودش مصداق خودش نیست بلکه مصداق ضدّ خودش یعنی مفهوم «کلّی» است. در مثال نامبرده که هم حکم به «جزئی جزئی است» و هم حکم به «جزئی جزئی نیست، بلکه کلّی است» صادق است، همه وحدتهای هشتگانه موجود است و در عین حال مفاد موجبه و سالبه وحدت ندارد و به همین دلیل تناقضی در کار نیست.

علت اینکه وحدت واقعی میان موجبه و سالبه نیست این است که وحدت حمل در کار نیست [1].