را احیاء کرده است و ضمناً متمّم و مکمّل جواب صدرالمتألّهین از اشکال وجود ذهنی است. توضیح نظریه صدرالمتألّهین مبتنی بر مقدّمات ذیل است:

1. حمل بر دو قسم است: حمل اوّلی ذاتی و حمل شایع صناعی. حمل به طور کلّی عبارت است از حکم به اتّحاد موضوع و محمول، و به عبارت دیگر: حمل محمولی بر موضوعی به معنی این است که محمول بر موضوع صدق میکند. اکنون میگوییم که صدق محمول بر موضوع و اتّحاد برقرار شده به وسیله حکم میان موضوع و محمول به دو نحو ممکن است بوده باشد: یکی به این نحو که محمول در مرتبه ذات و ماهیت موضوع، قطع نظر از مرحله وجود، بر موضوع صدق کند و رابطه برقرار شده یک رابطه ذاتی باشد؛ یعنی آن چیزی که موضوع واقع شده است ذات ماهیت است به اعتبار اینکه یک ذاتی است نه به اعتبار حکایت از مصادیق. مطلق تعریفات حقیقی که در علوم واقع میشود از قبیل حمل اوّلی ذاتی است.

دیگر اینکه محمول بر موضوع در مرحله وجود صدق کند، خواه وجود خارجی و خواجه وجود ذهنی. در این گونه قضایا آن چیزی که موضوع واقع شده است ماهیت است به اعتبار حکایت از مصادیق خارجی یا ذهنی، و در واقع، مصادیق موضوعند نه ذات ماهیت بما هی هی؛ مثل اینکه میگوییم: «انسان نویسنده است». مسائلی که در علوم مورد بحث واقع میشود از نوع دوم است همچنانکه تعاریف از نوع اوّل است.

مثلًا اگر بخواهیم مثلّث را موضوع قرار داده و محمولی بر آن بار کنیم، یک وقت هست که ماهیت و مفهوم مثلّث را میخواهیم تعریف کنیم، میگوییم: «مثلّث شکلی است که بر آن، سه ضلع احاطه کرده باشد». در اینجا ماهیت مثلّث را تعریف کرده و توضیح دادهایم و گفتهایم حقیقت این ماهیت عبارت است از این؛ و یک وقت هست مثلّث را موضوع قرار داده و به جای اینکه به ماهیت و مفهوم مثلّث بماهی نظر بیفکنیم ماهیت را وسیله برای مطالعه افراد قرار داده میگوییم: «مثلّث مجموع زاویههایش برابر با دو قائمه است». در اینجا موضوع، مثلّث است و محمول، تساوی مجموع زوایا با دو قائمه. موضوع و محمول در اینجا نیز متّحدند ولی نه در مرتبه ذات بلکه در مرتبه وجود.

در مثال اوّل میخواهیم بگوییم مفهوم و معنی مثلّث این است، و در مثال دوم میخواهیم بگوییم خاصیت و اثر وجودی مثلث چنین است. در مثال اوّل میخواهیم بگوییم تصوّر ما از مثلّث مساوی است با تصوّر شکلی که بر آن، سه ضلع احاطه کرده است با این تفاوت که محمول، تصوّر تفصیلی موضوع است و موضوع، تصوّر اجمالی