محمولی بر آن نیازمند به وساطت امر دیگری باشد آن امر دیگر را اصطلاحاً «واسطه در عروض» و یا «حیثیت تقییدیه» مینامند.

نکته مهم که باید در نظر بگیریم و اشتباه نکنیم- زیرا زیاد اشتباه میشود- این است که در مثال بالا به این جهت کاری نیست که عروض سفیدی بر جسم نیازمند به یک علت فاعلی هست یا نیست. بدون شک نیازمند به علت فاعلی است، ولی نیازمندی و عدم نیازمندی به علت فاعلی تأثیری در مطلب ما ندارد. اگر فرض کنیم سفیدی خود به خود عارض جسم میشود باز نیازمندی و عدم نیازمندی به حیثیت تقییدیه سر جای خود باقی است.

اکنون میگوییم اگر کاملًا در مسأله «اصالت وجود یا ماهیت» دقت کنیم میبینیم سخن در این است که ما در هر موجودی از قبیل انسان، اسب، سنگ و غیره دو چیز تشخیص میدهیم: یکی «وجود» که از آن مشتقّی (موجود) میسازیم و آن را حمل میکنیم و دیگر «ماهیت» یعنی انسان، اسب، درخت، سنگ و غیره. معنی اینکه «آیا وجود اصیل است یا ماهیت؟» این است که مثلًا در قضیه «انسان موجود است» آیا «انسان» موجود واقعی و حقیقی است یا «وجود»؟ تصور صحیح مسأله وقتی است که طرف وجود را انتخاب کنیم، زیرا انسان که ماهیت است در ذات خود نسبتش با وجود و عدم علی السّویه است، نه استحقاق حمل «موجود» را دارد و نه استحقاق حمل «معدوم» را. انسان آنگاه استحقاق حمل «موجود» را دارد که توأم با وجود در نظر گرفته شود و آنگاه استحقاق حمل «معدوم» را دارد که توأم با عدم در نظر گرفته شود، به خلاف خود وجود که عین هستی و واقعیت داشتن است؛ و به عبارت دیگر موجودیت از حاقّ ذات وجود انتزاع میشود ولی از حاقّ ذات ماهیت انتزاع نمیشود، بلکه از ماهیتِ توأم با وجود انتزاع میشود. پس وقتی که میبینیم قاطبه ماهیتها به سبب وجود از حد استوا- یعنی از حد تساوی نسبت به وجود و عدم- خارج میشوند، چگونه ممکن است وجود اصیل نباشد؟! و این است معنی بیت بالا.

اگر وجود اصالت نمیداشت وحدتی صورت نمیپذیرفت

زیرا غیر وجود (ماهیت) خاستگاه غبار کثرت آمده است

شرح: این بیت برهان دیگری بر اصالت وجود است. توضیح اینکه در مباحث