خطی که کمّیت متّصل یک بُعدی نیست، یا کمیت نیست یا متصل نیست یا یک بُعدی نیست. اما از آن طرف میبینیم وجود از ماهیات امکان سلب دارد، مثلًا گفته میشود: «خط معدوم است»، «انسان معدوم است» و غیره؛ و این است معنی مصراع بالا:

«لِصِحَّةِ السَّلِب عَلَی الکونِ فَقَط».

2. اگر وجود عین ماهیت یا جزء ماهیت میبود اثبات وجود برای هیچ ماهیتی نیازمند به دلیل نبود، تصور هر ماهیتی کافی بود برای اثبات وجود آن ماهیت، و حال آنکه چنین نیست، وجود ماهیت بدیهی نیست، نیازمند به اقامه برهان است.

توضیح اینکه در منطق یادآوری شده است که ذاتی یک شیء همان طور که از آن شیء قابل انفکاک نیست بدیهی الثبوت نیز هست، یعنی پس از آنکه یک شیء شناخته شد، حمل ذاتیات آن شیء بر او بدیهی است، نیازمند به دلیل نیست؛ و حال آنکه هیچ ماهیتی نیست که وجود داشتن آن بدیهی باشد [1].

و به دلیل انفکاک وجود از ماهیت در تعقل

و به دلیل لزوم یکی شدن همه ماهیات و لزوم تسلسل

شرح: در این بیت نیز دو برهان بر مدعا آورده شده است:

1. اگر وجود عین ماهیت یا جزء ماهیت میبود تصور وجود از تصور ماهیت منفک نمیشد، هرگاه ماهیت را تصور میکردیم وجود نیز تصور شده بود، و حال آنکه ما

جواب این است: اولًا برای اثبات مدعا کافی است که بعضی ماهیات بدیهی الوجود نباشند؛ زیرا اگر وجود عین ماهیات یا جزء ماهیات بود همه ماهیات بلا استثنا بدیهی الوجود بودند. ثانیاً فرق است بین بدیهی الوجود و بین به اصطلاح محسوس الوجود. ماهیت آنگاه بدیهی الوجود است که از نظر عقل، نفسِ تصور آن ماهیت کافی باشد برای تصدیق به وجود آن ماهیت، و بدون شک ماهیات محسوسه چنین نیستند؛ در ماهیات محسوسه آنچه صورت حسی را تشکیل میدهد ماهیت است، مفهوم وجود مفهوم حسی نیست. همان طور که محققین حکما گفتهاند تصدیق به وجود محسوس در خارج به کمک یک برهان خفی صورت میگیرد. پس حتی وجود ماهیات محسوسه نیز به کمک برهان اثبات میشود. این مطلب نیازمند به شرح و تفسیر بیشتری است که اینجا گنجایش آن را ندارد.