درس شانزدهم : صناعات خمس

در درسهای گذشته مکرّر درباره مواد قیاسها بحث کردیم. مثلًا در قیاس:

«سقراط انسان است

هر انسانی فانی است

پس سقراط فانی است»

دو قضیه صغری و کبری «ماده قیاس» را تشکیل میدهند، ولی این دو قضیه در اینجا شکل خاص دارند و آن این که اولا «حد وسط» تکرار شده، و ثانیاً «حد وسط» محمول در صغری و موضوع در کبری است، و ثالثاً صغری موجبه است و رابعاً کبری کلّیه است. این چگونگیها به این دو قضیه شکل خاص داده است و اینها «صورت قیاس» را تشکیل میدهند.

قیاسات از نظر اثر و فایده پنج گونه مختلفاند و این پنج گونگی قیاسات مربوط است به ماده نه به صور آنها. انسانها که قیاس میکنند و استدلال قیاسی میآورند هدفهای مختلفی دارند. هدف انسانها از قیاسها یکی از آثار پنجگانهای است که بر قیاسها مترتّب است.

اثری که بر قیاس مترتّب میشود و هدفی که از آن منظور است گاهی یقین است؛ یعنی منظور قیاس کننده این است که واقعاً مجهولی را برای خود و یا برای