بعضیها قائم اللّیل و صائم النّهار بودند. از آن طرف عقایدی قشری و سطحی داشتند. در مورد خلافت معتقد بودند لزومی ندارد یک نفر خلیفه باشد، قرآن هست، مردم به قرآن عمل کنند. ابن ابیالحدید میگوید بعد که دیدند نمیتوانند بدون زعیم و رئیس باشند از این عقیده عدول کردند و با عبداللَّه بن وهب راسبی که از خودشان بود بیعت کردند. همان طوری که مقتضای کمعقلی و سبکمغزی است بسیار در عقاید خودشان تنگنظر بودند. اکثر خوارج همه فرق مسلمین را کافر میدانستند، با آنها نماز نمیخواندند، ذبیحه آنها را نمیخوردند، به آنها زن نمیدادند و از آنها زن نمیگرفتند، عمل را جزء ایمان میشمردند و همین جهت که عمل را جزء ایمان میدانستند آنها را تنگ نظر کرده بود، و به همین سبب از هر کس گناه کبیرهای میدیدند میگفتند کافر شد، میگفتند:

جز ما باقی همه کافر و اهل جهنماند.

خوارج در حقیقت از نظر خودشان قیامشان برای امر به معروف و نهی از منکر بود. اولین اجتماعشان بعد از یأس از همعقیده کردن علی علیه السلام با خودشان، در یکی از خانههای کوفه شده است. در آن خانه یکی ایستاد و این خطابه مهیج را ایراد کرد:

اما بعد فواللَّه ما ینبغی لقوم یؤمنون بالرحمن و ینیبون الی حکم القرآن ان تکون هذه الدنیا آثر عنده من الامر بالمعروف و النهی عن المنکر و القول بالحق و ان من و ضر فانه من یمن و یضر فی هذه الدنیا فان ثوابه یوم القیامة رضوان اللَّه و الخلود فی جنائه، فاخرجوا بنا اخواننا من هذه القریة الظالم اهلها الی بعض کور الجبال او الی بعض هذه المدائن منکرین لهذه البدع المضلة [1].

سزاوار نیست برای مردمی که به خدای رحمان ایمان دارند و مرجعشان قرآن است اینکه دنیا را بر امر به معروف و نهی از منکر و اظهار سخن حق مقدم بدارند هرچند این امور سبب ضعف و ضرر گردد. هرکسی در این دنیا ضعف و ضرری ببیند در قیامت پاداشش رضا و خشنودی حق است. پس برادران بیایید از این شهر که کانون فساد و ستمگری است بیرون برویم و به دامنههای کوهها یا بعضی از نقاط و شهرهایی که این طور نیست برویم و با این بدعتهای گمراهکننده مبارزه کنیم.

شرایط امر به معروف

در امر به معروف شرایطی هست که فقهای شیعه و فقهای سنی ذکر کردهاند. از این رو فقها برای هر