افتاده باشد اما این منافات ندارد با اینکه خود طبیعتِ گُل که این حرکت را انجام میدهد، روی همان اصل توجه به هدف انجام بدهد؛ چون صحبت در این نیست که آیا این جور حرکاتِ تصادفی در عالم واقع میشود یا واقع نمیشود، بلکه صحبت در خود طبیعت و طبیعت اشیاء است. آیا طبیعت گندم طبیعتی است که به سوی هدف حرکت میکند یا نه؟ طبیعت گندم به هر حال به سوی هدف حرکت میکند.

پس وقتی میگوییم نظام، نظام غایی است، یعنی در طبیعتِ اشیاء حرکت به سوی هدف و غایت و انتخاب وجود دارد وطبیعت مسخّر است، و اینکه برای قرار گرفتن طبیعت در مسیر خودش مقدمات و شرایطی از روی تصادف به وجود بیاید، مانعی ندارد و با این اصل که طبیعت یک مسیر غایی و هدفدار را طی میکند منافات ندارد.

از نظر کلی، تصادف در عالم وجود ندارد

تازه اینهایی هم که ما تصادف میگوییم، نسبی است؛ از یک نظر تصادف است ولی اگر از نظر کلیتر و با دید کلیتر نگاه کنیم هیچ چیزی تصادف نیست و همانهایی هم که ما خیال میکنیم تصادف است، تصادف نیست. مثلا ما تصادف اتومبیل را که تصادف میدانیم، از نظر هدف راننده اتومبیل و از نظر هدفی که آن عابر دارد، تصادف است (یعنی وقوع این حادثه جزء هدف این نیست، جزء هدف آن هم نیست) اما از نظر نظام کلی عالم اینها تصادف نیست. اگر فکر دقیقتری باشد میبیند که از نظر نظام کلی عالم، آن هم جزء نقشه و جزء هدف است. تصادف دانستن، ناشی از جهل ماست؛ ما وقتی چیزی را نمیدانیم، میگوییم تصادف است.

این گونه مثال ذکر میکنند که یک وقت من میدانم اینجا در زیرِ زمین گنجی مدفون است و شروع میکنم به کندن چاهی تا به آن گنج میرسم. اینجا میگویند آیا این حرف درست است که «من چاه را کندم و تصادفا به گنجی رسیدم»؟ نه، من قبلا میدانستم که در این نقطه معین گنج وجود دارد و برای استخراج گنج این کار را کردم؛ این تصادف نیست. اما اگر یک آدم جاهل زمین را بکند برای اینکه میخواهد چاه آبی در خانه خودش داشته باشد و اتفاقا به گنجی برسد و بگوید «من این چاه را کندم و تصادفا به گنجی رسیدم» این حرف درست است. از نظر آن کسی که این راه و این مسیر را میداند و تمام خصوصیات را میشناسد تصادف نیست، ولی از نظر آن که نمیداند تصادف است.

از این جهت است که این تصادفها امور نسبی است؛ یعنی در عالم هر چیزی که در مسیری قرار میگیرد هدف دارد، و اگر بداند که در این مسیر چه قرار گرفته است، دیگر تصادف نیست.

حال، عالَمی که ما از نظر علم و اطلاعات محدود خودمان این همه تصادفات در آن میبینیم،