الْأَسْماءَ کلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَی الْمَلائِکةِ فَقالَ أَنْبِئُونِی بِأَسْماءِ هؤُلاءِ [1].

خلاصه، اولین انسانی که به وجود میآید فرشتگان را به شگفت وا میدارد. چه سرّی و چه رازی در کار است؟ درباره اولین انسان تعبیر «وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی» [2] به کار رفته (از روح خود چیزی در او دمیدم). این نشان میدهد که در بافتمان وجود این موجود غیر از عناصر مادی یک عنصر عِلوی دخالت دارد که با تعبیر «دمیدم از روح خودم» بیان شده است یعنی یک چیز اختصاصی مِن عنداللّهی در ساختمان این موجود دخالت کرد. بعلاوه چرا تعبیر «خلیفةاللَّه» دارد:

إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً خلیفه برای خودم.

بنابراین در قرآن یک چنین برداشت عظیمی برای انسان هست که اولین انسانی که پا در این عالم میگذارد، به عنوان حجت خدا، پیغمبر خدا و موجودی که با عالم غیب پیوستگی و ارتباط دارد پا میگذارد. تکیهگاه کلام ائمه ما روی همین اصالت انسان است به این معنا که اولین انسانی که روی زمین آمده است، از آن سنخ بوده و آخرین انسانی هم که روی زمین باشد از همین تیپ خواهد بود و هیچ گاه جهان انسانیت از موجودی که حامل روحِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً باشد خالی نیست. (اصلًا محور مسأله این است.) سایر انسانها کأنه موجوداتی هستند فرع بر وجود چنین انسانی، و اگر چنین انسانی نباشد انسانهای دیگر هم هرگز نخواهند بود. اینچنین انسانی را «حجت خدا» تعبیر میکنند: اللَّهُمَّ بَلی لاتَخْلُو الْارْضُ مِنْ قائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّة. این جمله در نهجالبلاغه است [3] و در کتب زیادی نقل شده است. من این مطلب را از مرحوم آقای بروجردی شنیدم ولی یادم نیست که در جای دیگری هم دیدهام یا نه، یعنی دنبالش نبودهام؛ ایشان میفرمود این جمله از آن جملههایی است که حضرت در بصره بیان کردهاند و شیعه و سنی به طور متواتر آن را نقل کردهاند. این جمله دنبال حدیث معروف کمیل است که کمیل گفت روزی علی علیه السلام دست مرا گرفت و با خودش برد تا از شهر خارج شدیم و به محلی به نام جَبّان رسیدیم. همینکه از شهر خارج شدیم و خلوت شد فَتَنَفَّسَ الصُّعَداءَ نفس عمیقی کشید، آهی کشید و بعد فرمود: یا کمَیلُ! انَّ هذِهِ الْقُلوبَ اوْعِیةٌ فَخَیرُها اوْعاها، فَاحْفَظْ عَنّی ما اقولُ لَک دلهای فرزندان آدم به منزله ظرفها هستند