آیه دیگر

آیه دیگر قرآن در این زمینه (وَ جَعَلَها کلِمَةً باقِیةً فِی عَقِبِهِ) [1] نیز درباره ابراهیم است. میفرماید خداوند این را یک حقیقت باقی در نسل ابراهیم باقی گذاشت.

مقصود از ظالم چیست؟

آنوقت مسأله «ظالمین» پیش میآید. ائمه علیهمالسلام همیشه به این آیه ظالمین استدلال کردهاند.

مقصود از ظالم چیست؟ از نظر قرآن هرکسی که به نفس خود یا به غیر ظلم کند ظالم است. در عرف مردم، همیشه ما ظالم به غیر و کسی را که به حقوق مردم تجاوز میکند میگوییم «ظالم» ولی «ظالم» در قرآن اعمّ است از کسی که به غیر تجاوز کند یا به خود. کسی که به غیر تجاوز کند باز به خود ظلم کرده است. در قرآن آیات زیادی است در شرح ظلم به نفس.

علامه طباطبایی از یکی از اساتیدشان نقل میکنند که در ارتباط با سؤالی که ابراهیم علیه السلام درباره فرزندانش کرد، نسل ابراهیم، ذرّیه ابراهیم از نظر بد بودن و خوب بودن این طور تفسیر میشود: یکی اینکه فرض کنیم که افرادی بودند که از اول تا آخر عمر همیشه ظالم بودند. دیگر اینکه فرض کنیم که در اول عمر ظالم بودند، در آخر عمر خوب شدند. سوم آنکه در اول عمر خوب بودند، بعدها ظالم شدند؛ و چهارم اینکه هیچ وقت ظالم نبودند. میگویند محال است که ابراهیم علیه السلام امامت را با این شأن بزرگی که خود او میدانست قضیه از چه قرار است که بعد از دوران نبوت و رسالت به او میگویند چنین منصبی را به تو میدهیم، برای آن بچههایی خواسته باشد که از اول تا آخر عمرشان ظالم و بدکار بودند. همچنین محال است که تقاضای ابراهیم برای آن فرزندانش باشد که اوایل عمرشان خوب بودند اما اکنون که میخواهند این منصب را به آنها بدهند، بدند. ابراهیم علیه السلام اگر تقاضا کرده باشد، برای فرزندان خوبش تقاضا کرده است. خوبها دو قسمند: خوبهایی که از اول تا آخر عمر همیشه خوب بودهاند، و خوبهایی که اول بد بودهاند و حالا خوب شدهاند. وقتی که مورد تقاضای ابراهیم مشخص شد که از ایندو تجاوز نمیکند، پس شامل کسانی میشود که اگرچه اکنون ظالم و ستمگر نیستند ولی در گذشته آلودگی داشتهاند و سابقهشان خوب نیست. [ولی میبینیم] قرآن میگوید: لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ آنها که سابقه ظلم دارند، نه؛ عهد من به ستمکاران نمیرسد. مسلماً آن که بالفعل ظالم است که یا همیشه ظالم بوده و یا قبلًا نبوده و بالفعل ظالم است، مورد تقاضا نیست. بنابراین قرآن نفی میکند که امامت به کسی برسد که سابقهاش بد است.

. زخرف/ 28.