ابراهیم پس از سالها که پیغمبر بود، در اواخر عمر و در سنین هفتاد هشتاد سالگی، خداوند به او فرزند میدهد و ده بیست سال بعد از آن هم زنده بوده است تا وقتی که اسحاق و اسماعیل هردو بزرگ میشوند و اسماعیل آنقدر بزرگ میشود که با کمک ابراهیم علیه السلام خانه کعبه را میسازند.

آیه وَ إِذِ ابْتَلی إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُک لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیتِی قالَ لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ میگوید خدا ابراهیم را مورد آزمایشها قرار داد و او آن آزمایشها را به نهایت و اکمال رساند. آنگاه خدا به او گفت: من تو را امام قرار میدهم. ابراهیم گفت: آیا از ذرّیه من هم؟

جواب دادند که ستمگرانشان نه. این آیات مربوط به چه زمانی است؟ آیا مربوط به اوایل عمر ابراهیم است؟ مسلماً مربوط به دوره قبل از نبوت نیست چون صحبت وحی است. مربوط به دوران نبوت است. آیا اوایل دوره نبوت است؟ نه، اواخر است به دو دلیل؛ یکی اینکه میگوید بعد از آزمایشها بود. آزمایشهای ابراهیم همه در طول دوره نبوت بوده و مهمترین آنها در اواخر عمر ابراهیم بوده است؛ و دیگر آنکه در همین آیه صحبت از ذرّیه اوست. از اینکه گفته است: وَ مِنْ ذُرِّیتِی معلوم میشود که بچه داشته است.

این آیه به ابراهیمِ رسول نبی تازه در آخر عمر میگوید ما میخواهیم به تو یک شأن دیگر و یک منصب علیحده بدهیم: إِنِّی جاعِلُک لِلنَّاسِ إِماماً. معلوم میشود که ابراهیم پیغمبر بوده است، رسول بوده است، این مراحل را طی کرده بوده است ولی یک مرحله دیگر بوده که هنوز ابراهیم به آن نرسیده بوده است، و نرسید مگر بعد از پایان دادن تمام آزمایشها. آیا این نشان نمیدهد که در منطق قرآن یک حقیقت دیگری هست که نامش امامت است؟ حال معنای امامت چیست؟

امامت عهد خداست

امامت یعنی انسانی در حدی قرار بگیرد که به اصطلاح یک انسان کامل باشد که این انسان کامل به تمام وجودش میتواند پیشوای دیگران باشد. ابراهیم فوراً به یاد ذرّیه و نسلش میافتد: خدایا و از ذرّیه من چطور؟ از نسل من چطور؟ جواب میدهند: لا ینالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ. در اینجا مسأله امامت «عهد خدا» نامیده شده است. این است که شیعه میگویند امامتی که ما میگوییم، با خداست و لهذا قرآن هم میگوید: عَهْدِی یعنی عهد من است نه عهد مردم. ما وقتی که بدانیم امامت غیر از مسأله حکومت است، دیگر تعجب نمیکنیم که بگوییم با خداست. میگویند حکومت با خداست یا با مردم؟ این حکومتی که ما میگوییم، غیر از امامت است. امامت عهد من است و عهد من به ستمگرانِ فرزندان تو نمیرسد. نه گفت «نه» به طور کلی، و نه گفت «آری» به طور کلی. چون این طور تفکیک کرد و ستمگرانشان را کنار گذاشت، پس غیر ستمگران باقی میمانند و این آیه نشان میدهد که در نسل ابراهیم امامت اجمالًا وجود دارد.