آنچه که در ادیان و بالاخص در قرآن آمده است بدون شک و شبهه این است که عین همین شخص در قیامت محفوظ است و همین شخص محشور میشود. (بحث ما روی تعلیمات ادیان است.) حال میخواهیم ببینیم چگونه میتوانیم تصویری از قیامت داشته باشیم که شخصِ محشور عینا همان شخص باشد.

فرق شخص و شخصیت

این مطلب را مقدمتا عرض کنم؛ فرق است میان شخص و شخصیت، یا شخصیت به اصطلاح فلسفی و شخصیت به اصطلاح روانشناسی. یک وقت میگوییم شخص یا شخصیت و مقصودمان هویت فردی است، یعنی این شخص، این «من» و این واقعیت که الآن وجود دارد، خودش یک فرد بالخصوص است. اگر ما فرد دیگری را فرض کنیم که تمام خصوصیات جسمی و روحی او صد درصد مشابه این فرد باشد و اگر میلیاردها خصوصیت در این هست، شبیه آن هم در او باشد، آنوقت میتوانیم بگوییم که ایندو از نظر شخصیت یکی هستند؛ یعنی از نظر ظاهر جسم هرچه که این دارد آن هم دارد و هرچه که آن دارد این هم دارد و یک ذره تفاوت نیست و از نظر خصوصیات روحی هم هرچه که این دارد آن هم دارد و هرچه که آن دارد این هم دارد. ایندو از نظر شخصیت یکی هستند، یعنی شخصیت این با شخصیت آن یک سر سوزن تفاوت ندارد، ولی در عین حال دو شخص و دو فرد هستند، دو هویت و دو «من» هستند، این یک «من» است و آن، «من» دیگری است.

در قیامتْ وحدت شخص مطرح است

آنچه در مسأله قیامت مطرح است وحدت شخص است نه وحدت شخصیت؛ یعنی شخص همان شخص است، نه اینکه شخصیت همان شخصیت باشد ولی شخص شخص دیگری باشد. اگر در قیامت فرد دیگری صد درصد مشابه با من آورده شود که همه چیز او بدون تفاوت مثل من است اما خود من نیستم، این از نظر آن کمْ (شما) که قرآن میگوید: «شما هستید که پاداش داده میشوید» کافی نیست.

روح، ملاک تشخص انسان

حال که فرق شخص و شخصیت را به حسب اصطلاح دانستیم و همچنین دانستیم که در قیامت شخص باید باقی و محفوظ باشد، عرض میکنم کسانی که قائل به روح هستند و روح را باقی