بعضی هم گفتهاند که مقصود از «روح» در اینجا جبرئیل است. اینها همان کسانی هستند که روحالامین و روحالقدس را مساوی با جبرئیل میدانند و گفتهاند هر جا که در قرآن روح آمده است و مخصوصا هر جا که در عرض ملائکه قرار گرفته، مقصود جبرئیل است. پس یسْئَلُونَک عَنِ الرُّوحِ سؤال از ماهیت جبرئیل است که حامل وحی است و بر پیغمبر نازل میشود و با پیغمبر سخن میگوید.

بعضی هم گفتهاند مراد از «روح» در اینجا روح انسانی است که در بعضی آیات دیگر آمده است: وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی؛ سؤال از روح انسان کردهاند که مقصود چیست و جواب داده شده است که: مِنْ أَمْرِ رَبِّی.

بعضی دیگر میگویند (خود ایشان [1] این نظر را انتخاب میکنند) در اینجا سؤال از روح به معنی خاص نیست، بلکه سؤالکنندگان میدیدهاند ذکر روح در قرآن زیاد آمده است بدون اینکه چیزی از آن بفهمند و از جمله در مورد انسان استعمال شده است، لذا سؤال کردهاند این روح چیست؛ جواب آمده است: قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی. ایشان معتقدند که این جوابْ جواب واقعی است، نه جوابی که در واقع به این معنا است که در این موضوع سؤال نکنید.

تعریف شی ء به علل داخلیه یا علل خارجیه

یکی از استادهای ما تعبیری داشت که با حرف ایشان (علامه طباطبایی) در اینجا تطبیق میکند.

میگفت تعریف شیء یا به علل داخلیه (اجزاء) است یا به علل خارجیه (فاعل و یا نتیجه). مثلا کسی از ما میپرسد: این قالیچه چیست؟ وقتی میخواهیم قالیچه را برای او بیان کنیم، گاهی میگوییم مجموعهای از پنبه یا پشم است که آن را به صورت نخ درآوردهاند و بعد این نخها را این طور رنگ کردهاند و بعد هم این طور بافتهاند؛ ماده و صورتش را ذکر میکنیم، اینکه از چه به وجود آمده و به چه شکل و صورتی درآمده است.

گاهی هم وقتی بخواهیم قالیچه را تعریف کنیم به غرض و فایدهاش تعریف میکنیم؛ میگوییم:

قالیچه یعنی چیزی که درست میکنند برای اینکه پهن کنند روی زمین و روی آن بنشینند. مثل اینکه از ما بپرسند: چراغ چیست؟ میگوییم آن چیزی که به وجود میآورند برای اینکه در تاریکی از نورش استفاده کنند. یعنی تکیه ما در تعریف روی خاصیت و اثر آن است.

و گاهی ما یک شیء را به فاعلش تعریف میکنیم (البته موارد سؤال و موارد جواب فرق میکند) مثل اینکه کسی بپرسد این چیست؟ میگوییم این اثر آقای طباطبایی است؛ بدون اینکه از محتوای این کتاب چیزی گفته باشیم که موضوع و محتوایش چیست و بدون اینکه آن هدف و