روح

ما در بحث خودمان رسیدهایم به جایی که هم با یک بحث بسیار مشکل علمی و عقلی و فلسفی سروکار داریم و هم با یک بحث بسیار مشکل قرآنی، و آن مسأله روح است. آیات قرآن که در آنها کلمه «روح» آمده است آیاتی است که تفسیر و توجیه آنها نیازمند به تدبر خیلی زیاد است و نمیتوان ادعا کرد که خیلی واضح و روشن است، و از جنبه علمی و عقلی هم این بحث، بحث بسیار دشواری است.

وعده دادیم که در این جلسه راجع به آیاتی از قرآن که در آنها کلمه «روح» آمده است بحثی کنیم، ولی میبینیم که قسمتهای دیگر هم هنوز نیازمند به بحث است و مخصوصا بحثهایی که جناب آقای مهندس بازرگان در کتاب ذره بیانتها کردهاند بحثهای خوب و مفیدی است و ما یک قسمتش را بحث کردیم، بعد فکر کردیم یک قسمت دیگر هم ادامه دهیم. حالا اول برحسب وعدهای که کردیم، درباره آیاتی از قرآن که در آنها کلمه «روح» آمده است مقداری بحث میکنیم، بدون اینکه ادعا کنیم که میتوانیم صد درصد توجیه کنیم، اجمالا میفهمیم که در قرآن از یک حقیقتی به نام «روح» یاد شده است.

از جاهایی که دیدهام نسبتا مفصلتر بحث کردهاند تفسیر المیزان است در ذیل آیه کریمه: وَ یسْئَلُونَک عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی [1]. من فعلا با استفاده از همین تفسیر بحث میکنم و خود این تفسیر هم در اینجا ادعا ندارد که یک بحث مستوفایی کرده است و من به طور خصوصی هم که