با مؤلف محترم این کتاب صحبت کردم گفتند این بحث هنوز یک بحث کامل قرآنی نیست و ما میخواهیم در آیه سوره قدر: تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ و یا آیه سوره عمّ: یوْمَ یقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکةُ، یک بحث قرآنی بهتری بکنیم.

« روح » در قرآن

1. «روح» در عرض «ملائکه»

در بعضی از آیات قرآن از روح به عنوان یک امر و حقیقتی در عرض ملائکه نام برده میشود، ولی معلوم میشود که به هرحال از سنخ این موجوداتی که ما میبینیم و حس میکنیم نیست؛ یک چیزی است از نوع اموری که ما حس و لمس نمیکنیم. در سوره عمّ میفرماید: یوْمَ یقُومُ الرُّوحُ وَ الْمَلائِکةُ صَفًّا [1] آن روزی که روح و ملائکه در یک صف بایستند. ظاهر تعبیر این است که روح از نوع ملائکه نیست، چون آن را در عرض ملائکه ذکر میکند و این تناسب ندارد که یکی از ملائکه را در عرض عموم ملائکه ذکر کند. یا در آیه دیگری میفرماید: تَنَزَّلُ الْمَلائِکةُ وَ الرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کلِّ أَمْرٍ [2] در شب قدر ملائکه و روح نازل میشوند. باز ملائکه در عرض روح و روح در عرض ملائکه قرار گرفته. در یک آیه دیگر میفرماید: ینَزِّلُ الْمَلائِکةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ [3] ملائکه را به روح فرود میآورد. اینکه باء بِالرُّوحِ آیا باء استعانت و استمداد است و در واقع این طور است که ملائکه با استمداد روح فرود میآیند، یا باء ملابست و مصاحبت است یعنی ملائکه با روح [فرود میآیند،] در مدعای ما که قرآن ملائکه و روح را در کنار یکدیگر ذکر میکند [تغییری نمیدهد] و در این جهت، دلالت آیه کافی است. در همین جاست که حدیثی از امیرالمؤمنین علی علیه السلام نقل شده که گفتهاند روح غیر از ملائکه است و به همین آیه استدلال کردهاند که قرآن روح را با ملائکه یک چیز نمیگیرد.

2. «روحالقدس» و «روحالامین»

کلمه «روح» گاهی به کلمه «امین» و گاهی به کلمه «قدس» توصیف شده است: نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ. عَلی قَلْبِک [4] روحالامین قرآن را بر قلب تو فرود آورده است. یا در آیه دیگر: قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ