است. اصل، رحمت و مغفرت است و عذاب و گناه برخلاف مسیر اصلی است.

از آیات قرآن استفاده میشود که بالاخره عدهای برای همیشه [در جهنم] باقی میمانند، اما اینکه آن عده چقدرند، ما نمیتوانیم بگوییم. اینکه اکثریت مردم به جهنم میروند، گویا از آیات میشود استنباط کرد که چنین چیزی هست ولی اکثریتِ این اکثریت مغفرت الهی شامل حالشان میشود؛ یعنی تا حدی که در وجود کسی کوچکترین مایهای باشد برای اینکه مغفرت شامل حالش شود، [شامل خواهد شد.] مثل اینکه برای بعضی جهنم حکم تصفیه خانه را دارد که در آنجا تصفیه میشوند و آن ماده اصلی رحمت که در آنها هست بالاخره آنها را بیرون میآورد. لذا قرآن در اینجا میفرماید: لابِثِینَ فِیها أَحْقاباً؛ همان که در جای دیگر «خالدین» میگوید، [در اینجا] «احْقاب» میگوید. «احقاب» ظاهرا جمع «حَقْب» است که مدت خیلی زیاد را میگویند و بالاخره محدود است. عدهای لابِثِینَ فِیها أَحْقاباً هستند. بنابراین ما نمیتوانیم بگوییم هرکسی که قتل نفس کرده، به هر شرارتی هم باشد، خالد به آن معنای ابدیت است و مشمول مغفرت نمیشود؛ بله جزایش فی حد ذاته خلود است لَوْ لا مَغْفِرَةٌ وَ لَوْ لا شَفاعَةٌ، و به قول بعضی از آقایان: وَ انَّ لِاهْلِ الْخَیرِ غَلَبَةً عَظیمَةً.

اینکه در قرآن مردم را سه دسته کرده: مقرّبین، اصحاب الیمین، اصحاب الشمال، بعضی از علما معتقدند- در عدل الهی ذکر کردهام- که مقرّبین حد اعلیها هستند و اصحاب الشمال پایین پایینها هستند که اهل جهنمند، و اصحاب الیمین متوسطین هستند. میگویند غلبه با متوسطین است که قرآن به آنها بشارت رحمت داده. بوعلی سینا حرف خیلی خوبی میزند، میگوید: همان طور که زیبای زیبا در اقلیت است و زشتِ زشت هم در اقلیت است و اکثریت متوسطین هستند، و همان طور که سالمِ سالم (کسی که از نظر پزشکی یک ذره انحراف در مزاجش نباشد) خیلی در اقلیت است و مریضِ مریض هم که اصلا فلج و افتاده باشد در اقلیت است و اکثرْ متوسطین هستند که هم سالمند و هم کمی بیماری در آنها هست، در امور روحی و معنوی هم نظام عالم بر همین اساس است؛ آنهایی که اهل سعادت کامل هستند (به تعبیر قرآن: مقربین) اقلیتی هستند، و آنهایی هم که دیگر هیچ وقت رحمت الهی شامل حالشان نخواهد شد اقلیتی هستند، و اکثریتْ آنهایی هستند که هم گناهی کردهاند [و هم کار خوب انجام دادهاند.]