این آیه صحبتِ نابودی شخصیت است؛ میگویند مردیم، نیست شدیم، گم شدیم، آیا «نیست» دوباره برمیگردد؟! آیا «نیست» را دومرتبه خلق میکنند؟! به نظر میرسد این آیه با آیات دیگر از نظر اشکال کفار این تفاوت را دارد که در این آیه تکیه آنها بیشتر بر عدم بقای شخصیت و نیست شدن است، نه مشکل بودن زنده کردن این مرده که خاک و استخوان است؛ [میگویند] ما گم شدیم، نیستیم، اصلا ما را نمیشود پیدا کرد.

قرآن اینجا چه جواب میدهد؟ در آنجاها میگوید خدا قادر است این ذراتی را که شما میگویید، جمع کند یا این ذرات را از نو زنده کند، ولی اینجا که صحبت از گم شدن و سلب شخصیت و نیستی است جوابی میدهد که به حسب ظاهر به این ایراد نمیخورد. آنها میگویند: أَ إِذا ضَلَلْنا فِی الْأَرْضِ أَ إِنَّا لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ، در جواب میگوید: قُلْ یتَوَفَّاکمْ مَلَک الْمَوْتِ الَّذِی وُکلَ بِکمْ [1]. کفار گفتند «ما که گم شدیم و نیست شدیم آیا دومرتبه از نو ایجاد میشویم؟!» [2] بگو شما گم نمیشوید، شما را ملک الموت (که موکل به شماست) تحویل میگیرد و میبَرَد؛ یعنی اشتباه کردید که خیال کردید آن چیزی که گم شده شما هستید؛ گیرم چیزی گم شد، آن چیزی که گم شده، شما نیستید، شما آن چیزی هستید که ملکالموت تحویل میگیرد و میبَرَد؛ و الّا این جواب اصلا به آن ایراد نمیخورد.

این بحث ما فعلا تمام شد، تا بحث دیگری را شروع کنیم.

- سلولهای بدن ما و مواد تشکیلدهنده این جسم ثابت نیست. روز قیامت وقتی میخواهد این همبستگی بین روح و جسم ایجاد شود، با کدامیک از این مواد ترکیبدهنده است؟

آیا در مورد جدا شدن روح از جسم و همبستگیاش در قیامت، این یک امر مطلقی برای آن موقع است و آیا در بعضی از زیاراتی که خطاب به امام میگوییم بایابکم موقن، و یا زنده شدن امام حسین علیه السلام و همبستگی روحش با جسم، آیا از همان نوع همبستگی روح با جسم در قیامت است یا چیز دیگری است؟

استاد: به نظر من سؤالهای ایشان فیحد ذاته مربوط به موضوع بحث ما به طور کلی هست ولی به بحث امروز ما- که درباره وضع انسان در فاصله مردن تا قیامت از نظر قرآن بود- مربوط نیست.

ما درباره آنها باید جداگانه بحث کنیم که البته از مشکلات هم هست، مخصوصا همین مسألهای که