دست شما را میبوسد»، یعنی خوش است.

وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکذِّبِینَ الضَّالِّینَ. اینها را قدری توضیح میدهد: فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ. «نُزُل» به آن پذیرایی موقت و مختصر مهمان میگویند. مهمان که وارد میشود، از او دو پذیرایی میکنند: ابتدا یک تنقّلی (در عصر ما مثلا چای، شیرینی، میوه) جلویش میگذارند، ولی غذایش که تغذّی اساسی اوست ناهار و شامش است. قرآن میگوید: و اما اینها ابتدا یک نُزُلی، یک پذیرایی مختصر و کوچکی از حمیم (آب جوشان و داغ) میشوند، بعد هم وَ تَصْلِیةُ جَحِیمٍ رساندن آنها به آتشها. إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْیقِینِ، فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّک الْعَظِیمِ [1].

اینجا هم میبینیم در حالی که صحبت از جان کندن و جان رفتن است، بلافاصله میگوید:

«فاما ...». «فاء» در لغت عرب برای ترتیب به اتصال است، یعنی «بلافاصله». پس ما از این آیه هم کاملا استنباط میکنیم که قبل از قیامت و بعد از مرگ حیاتی وجود دارد.

آیات سوره فجر

آیات دیگر: یا أَیتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ. ارْجِعِی إِلی رَبِّک راضِیةً مَرْضِیةً. فَادْخُلِی فِی عِبادِی. وَ ادْخُلِی جَنَّتِی [2]. حالت روحِ آرام و نفسِ آرام گرفته را بیان میکند. (به تعبیر قرآن انسان آرامش واقعی را که دیگر هرگونه اضطراب و تزلزل از او گرفته شود، تنها وقتی پیدا میکند که به ذکر اللَّه- یعنی به خدا- برسد؛ یاد خدا از روی ایمان و معرفت کامل است که آرامش کامل به انسان میدهد.) میفرماید:

ای نفس مطمئن! بازگرد به سوی پروردگارت که تو از پروردگارت خشنودی و پروردگارت هم از تو خشنود است.

این آیه هم نشان میدهد که با یک شاعر (یعنی مُدرِک) و متفکر حرف میزنند. اگر غیر از این باشد مثل این است که به چراغی در حالی که خاموش میشود و حیات خودش را از دست میدهد بگوییم «ای چراغ حالا تو بازگرد!» اینجا دیگر بازگشتن نیست، تمام شدن است. بعلاوه، قرآن همان طور که حیات را یک امر وجودی میداند و رسول و مأمور و فرشته برای آن قائل است، برای مردن هم فرشته مخصوص و فرشتگان مخصوص قائل است. اگر مردنْ تمام شدن حیات میبود، دیگر این حرفها که ما فرستادگان و فرشتگانی داریم و آنها را میفرستیم که بگیرند و بیاورند، معنی نداشت و [درباره] هرچه حیات است میگفت «ما فرشتگان خودمان را میفرستیم، حیات و روزی میدهند به این عالم»، آن ساعتی هم که حیات ندادند [مردن است] و