تمام عالم دارد یعنی یک امتیاز خاصی میان انسان و غیر انسان هست و لهذا یک حساب جداگانهای برایش ذکر میکند؛ مثلا «وَ فِی الْأَرْضِ آیاتٌ لِلْمُوقِنِینَ. وَ فِی أَنْفُسِکمْ» [1] در زمین نشانههایی است و در روح خودتان. از این هم بگذریم.

منطقی ترین بیان برای خداشناسی در قرآن

مسأله دیگر در این باب آن طرز شناساندن معقول خداوند در قرآن است. قرآن خدا را به بشر میشناساند اما چگونه میشناساند؟ وقتی که سراغ منطق قرآن میروید میبینید معقولترین منطقهاست. مسیحیان، نمیگویم مسیحیانِ تا زمان قرآن، حتی مسیحیان بعد از قرآن الی زماننا هذا، ایمان را از عقل و علم تفکیک میکنند. کتابهایشان پر است از این مطلب؛ یعنی در کتابهای مذهبی مسیحی- نه در کتابهای علمیشان- همواره میگویند ایمان یک نوری است که باید در دل انسان پیدا بشود و با عقل و علم بشر سروکار ندارد و ضد عقل و علم بشر است. مثلا قائل به تثلیث هستند. وقتی میگویند تثلیث، بعد میگویند این «سه» یکی است و در عین اینکه یکی است سه چیز است. اگر بگوییم چگونه چنین چیزی میشود؟ میگویند اینجا مسأله مسأله ایمان است نه مسأله عقل.

ولی قرآن میان ایمان و علم بشر جدایی قائل نیست. البته ایمان خودش یک امری است غیر از علم ولی ایندو به یکدیگر پیوسته هستند. کدام کتاب را شما پیدا میکنید مثل قرآن که این همه برای آیات خلقت اهمیت قائل شده باشد و مرتب بشر را دعوت کند که هرچه میتوانی بیشتر در آثار خلقت تفکر و تأمل کن، هرچه بیشتر تفکر و تأمل کنی بهتر خدا را مییابی؛ یعنی علم را پلی قرار میدهد برای ایمان. مثلا من یک آیه را برایتان میخوانم. از این آیه انسان میتواند این نمونهها را بفهمد.

آیه معروفی است در سوره بقره:«إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» در اصل آفرینش آسمانها و زمین «وَ اخْتِلافِ اللَّیلِ وَ النَّهارِ» و آمد و شد شب و روز «وَ الْفُلْک الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِما ینْفَعُ النَّاسَ» کشتی در دریا حرکت میکند و به این وسیله نفع به بشر میرسد، بشر با این سیر و سیاحتها به نفع زندگی خودش حرکت میکند، تجارت میکند، غیر تجارت میکند «وَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها» بارانی که از بالا میفرستد به پایین و به وسیله باران زمین مرده را زنده میکند «وَ بَثَّ فِیها مِنْ کلِّ دَابَّةٍ» بعد به وسیله همین آمدن باران و زنده شدن زمین پخش میکند هر نوع جنبندهای را «وَ تَصْرِیفِ الرِّیاحِ» در این انقلابها و گردشهای بادها، در حرکت بادها