أَحَدٌ» [1] کدام یک از آن جامههای حسی که این معشوق و محبوب را برای بشر زیبا میکند در اینجا پوشانده شده است؟

«اللَّهُ وَلِی الَّذِینَ آمَنُوا یخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ الَّذِینَ کفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ أُولئِک أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ» [2]. کلمه ظلمت و نور را آورده بدون اینکه در آن مَجاز باشد، چون ظلمت واقعا ظلمت است و نور واقعا نور است یعنی نور حسی یک مصداق نور است؛ روشنایی، روشنایی است.

«لا إِکراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَینَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَی فَمَنْ یکفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَک بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی» [3]. و هر جای قرآن را که در نظر بگیریم [همین طور است.]

پس این از ناتوانی و بیچارگی بشر است. بشر نمیتواند معانی بسیار زیبا و عالی و لطیف را با بیانی لطیف ذکر کند جز آنکه جامهای از این امور حسی بر آن بپوشاند، همین جامههایی که میبینیم چقدر زیاد است و بعضی از آنها به یک حد جلفی هم میرسد. پس برای این مطلب، اگر انسان به معانی قرآن و به زبان عربی و فن فصاحت و بلاغت- به طور کلی در همه زبانها- آشنا بشود آنوقت واقعا لطف تعبیرات قرآن را درک میکند، احساس میکند که این، نوع دیگری از تعبیر و بیان است. بعد هم واقعا انسان خودش را تحت نفوذ قرآن میبیند و میبیند یک سنخیت خاصی دارد و روح انسان را به سوی خودش میکشد.

اما از جنبه معنوی. در جنبه معنوی، ما باید قسمتهای مختلفی را در نظر بگیریم و روی هر قسمتی جداگانه بحث کنیم یعنی اگر دیدیم که یک معانی بسیار بلند و عالی برای اولین بار در قرآن مطرح شده است که اصلا در تاریخ فکر بشر این جور بیان معنی سابقه ندارد- نه تنها سابقه ندارد چون خیلی فکرها در دنیا سابقه ندارد و یک کسی اول میآورد، بلکه حتی رابطه تسلسلی هم ندارد- [نشانه آن است که این کتاب از افقی بالاتر از افق بشر پدید آمده است.]

فرض کنید که آقای نیوتن یک فرضیه علمی میآورد. فرضیه او هم سابقه ندارد و او اول کسی است که گفته، اما ارتباط تسلسلی دارد یعنی اگر کسی تاریخ علم را مطالعه کند میبیند بشر در راهی گام برداشته بوده است که میرسیده به اینجا که یک نابغهای پیدا بشود از آن افکار گذشته به این نتیجه برسد.

ولی آنچه که در قرآن تازه است ابتدا به ساکن است و مخصوصا از جنبه ابتدا به ساکن بودنش خیلی باید توجه کرد. وقتی در خود قرآن هم دارد که «فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ» و ضمیر «مِثْلِهِ» را به