مشکل است این احساس را برای کسی که کاملا فاقد آن است توضیح دهیم، بخصوص که در اینجا دیگر بحثی از آن خدا که به اشکال مختلف تظاهر میکند نیست. این خدا بزرگتر است از اینکه توصیف بشود [1]. در این مذهب، فرد، کوچکی آمال و هدفهای بشر و عظمت و جلالی را که در ماورای امور و پدیدهها در طبیعت و افکار تظاهر مینماید، حس میکند. او وجود خود را یک نوع زندان میپندارد [2]، چنانکه میخواهد از قفس تن پرواز کند و تمام هستی را یکباره به عنوان یک حقیقت واحد دریابد.

حرف عجیبش این است که میگوید این جور احساس درباره مذهب و خدا، و خدا را به این عظمت ادراک کردن وبعد هم احساس میل پرواز به سوی او، چیزی نیست که در دوره امروز در بشر پیدا شده باشد، بلکه قرائن نشان میدهد که از اوائل تمدن بشر، خدا به این صفت در میان بشر درک شده بود و این، احساسی بوده که در مردم وجود داشته است. میگوید:

ابتدای این مذهب و آثار شروع به آن به اوائل شروع تمدن بشری میرسد؛ مثلا در مزامیر داوود گفتههای بعضی انبیا و نیز از قراری که از نوشتههای بزرگ شوپنهاور برمیآید، بودائیزم نیز حاوی جوهر این مذهب است.

درباره کتاب یهودیها و انجیل میگوید اینها خدا را در حد پایینی و در شکل یک انسان تصویر کردهاند، ولی درباره مزامیر داوود میگوید این احساس مذهبی آفرینش کاملا در آن منعکس است و درباره بودائیسم میگوید آن طور که من در کتابهای شوپنهاور خواندهام این گونه است.

نوابغ مذهبی اعصار گذشته به وسیله این نوع احساس مذهبی که نه اصول دین میشناسد [3] و نه خدایی که به تصور آدمیان درآید، مشخص شدهاند [4]. به طوری که اکنون هیچ کلیسایی وجود ندارد که اصول آموزش آن متکی بر این عقیده باشد [5]؛ به این معنا که فقط در بین